muntspeld | Archeologie Bergen op Zoom

JANUARI 2013

Bootvormig huis werpt licht op vroegste bewoning Bilzen
Vorig jaar vond een archeologisch onderzoek plaats aan de Romboutstraat in Bilzen (België). Dadelijk na afronding van het onderzoek berichtten de archeologen van het Nederlandse bedrijf Baac bv al dat tijdens de opgraving de resten van een 14de-eeuws gebouw werden ontdekt. Ondertussen werd dit bevestigd, maar kwam ook aan het licht dat tijdens het archeologisch onderzoek ook een volmiddeleeuws gebouw werd aangetroffen. Afgaande op de vier gebintstijlen en de bijhorende vondsten, gaat het hier om een bootvormig huis of boerderij uit het midden van de 12de eeuw.
Lees verder: https://www.archeonet.be

Populair kapsel uit oude Egypte gereconstrueerd
Canadese wetenschappers hebben het kapsel onthuld van een 2000 jaar oude mummie uit Egypte. De vrouwelijke mummie die vlakbij de piramide van Amenemhat III in Hawara werd opgegraven, had lang donker haar dat op een ingenieuze manier in een knotje op haar achterhoofd was gevlochten.
Lees verder: https://news.yahoo.com en https://www.nu.nl

Tumor in Romeins skelet
Onlangs is in Spanje een 1.600 jaar oud skelet van een Romeinse vrouw is ontdekt in een necropool in Spanje. In haar bekken vonden de archeologen een verkalkte tumor, waarin een stuk bot en vier misvormde tanden zaten. Uit onderzoek blijkt dat het om een ovariële teratoom te gaan. Het is de eerste keer dat een dergelijke tumor in een historisch skelet wordt gevonden.
Lees verder: https://news.yahoo.com en https://www.livescience.com

Maya tombe
Mexicaanse archeologen hebben 20 kilometer van Chichen Itza een begraafplaats gevonden van de Maya’s. De meeste skeletten werden in tombes gevonden samen met keramiek. De tombes dateren uit de periode 600 – 800.
Lees verder: https://www.laht.com

Schaalmodel
Italiaanse archeologen hebben vlakbij de Kathedraal van Florence de overblijfselen opgegraven van een mini dome. Zij menen dat deze mini dome heeft gefungeerd als schaalmodel voor het majestieuze bouwwerk, ontworpen door Filippo Brunelleschi (1377-1446).
Lees verder: https://news.discovery.com

Bijzondere archeologische vondsten aan het Spui
Bij een opgraving aan Spui 24-28 hebben archeologen van de gemeente Den Haag honderden gebruiksvoorwerpen uit de 14e en 17e eeuw gevonden. Wethouder Rabin Baldewsingh heeft de vondsten woensdag 9 januari gepresenteerd. De vondsten zijn gedaan op de plek waar het nieuwe Amadeus woon- en winkelcomplex komt te staan. Wat is er gevonden? Bijvoorbeeld bijzondere pelgrimsspelden uit het einde van de 14e eeuw. Maar ook een bronzen kandelaar en stukken van luxe drinkglazen. Naast een muntspeld en een schelp uit bedevaartoord Santiago de Compostella, is een hele fraaie opengewerkte speld gevonden.
Lees verder: https://denhaagfm.nl

Romeinse kinderschoenen
Uit nieuw onderzoek blijkt dat de schoenen die door kinderen in en rond de Romeinse militaire basis werden gedragen hun sociale status aangaven.
Lees verder: https://www.msnbc.msn.com

Drieduizend jaar oude graven gevonden in Egypte
Italiaanse archeologen hebben in de Egyptische stad Luxor drieduizend jaar oude graftombes opgegraven. De graven lagen onder de dodentempel van koning Amenhotep II, op de westoever van de Nijl. Dat heeft het Egyptische ministerie van oudheden gezegd. In de graven werden resten van houten sarcofagen en menselijke botten aangetroffen. Ook lagen er grafvazen waarin de lever, longen, maag en darmen van de overledene werden bewaard.
Lees verder: http://www.nu.nl

Schatvondst
In de Oekraïne hebben archeologen twee schatvondsten opgegraven. De vondsten zijn ongeveer 2.000 jaar oud en bestaat uit meer dan 200 munten en verschillende gouden, zilveren en bronzen sieraden. De vondst werd gedaan in de restanten van een fort en vermoedelijk hebben de inwoners de schatten begraven toen ze onder vuur lagen van het Romeinse leger.
Lees verder: https://news.yahoo.com

Gouden Munten

Archeologen hebben in Aziziyah (Irak) 66 gouden munten gevonden. De munten dateren uit de periode 225 v.Chr – 640 AD. De munten zullen na onderzoek tentoongesteld worden in het Nationaal Museum in Bagdad.
Lees verder: https://www.middle-east-online.com

Pillen uit de Oudheid gevonden in gezonken Romeins schip
Tegen oogklachten zetten de oude Romeinen tweeduizend jaar geleden al zinkpillen in. Het zijn maar zes tabletjes van elk vier centimeter doorsnee en een centimeter dikte, maar ze bewijzen dat de Romeinen zich, om van hun kwalen te genezen, niet op kwakzalverij verlieten. De tabletten, teruggevonden in een tinnen doosje aan boord van een Romeins scheepswrak, bevatten zink, een werkzaam bestanddeel dat vandaag nog steeds door apothekers in medicijnen wordt verwerkt, bijvoorbeeld in zalven tegen acne. Het schip dat de medicinale vracht vervoerde, heette Pozzino en voer rond 140-130 voor Christus op een handelsroute tussen Griekenland en diverse havens langs de Middellandse Zee. Het verging tweeduizend jaar geleden voor de kust van Italië, vermoedelijk onderweg naar de havenstad Populonia, voor de huidige Toscaanse kust
Lees verder: https://www.standaard.be

Bloed koning Lodewijk XVI gevonden in sierpompoen
Wetenschappers zeggen in een oude sierpompoen bloed te hebben gevonden van Lodewijk XVI (1754-1793). Ze concluderen dit na DNA uit het bloed te hebben vergeleken met DNA-materiaal van de Franse koning Hendrik IV. Lodewijk XVI was koning van Frankrijk. Hij regeerde vanaf 1774 en werd tijdens de Franse Revolutie op het huidige Place de la Concorde in Parijs door revolutionairen onthoofd. Die terechtstelling werd door duizenden mensen bijgewoond en na afloop gingen er verschillende verhalen rond over burgers die hun zakdoek in het bloed van de koning zouden hebben gedompeld.
Lees verder: https://historiek.net

Groep beelden
Archeologen hebben in Rome een bijzondere groep beelden ontdekt. De beelden dateren uit de eerste eeuw voor Christus. De beelden werden gevonden in de restanten van een villa die bewoond werd door de Romeinse Generaal Marcus Valerius Messalla Corvinus. De beeldengroep vertelt de mythe van Niobe, de trotse dochter van Tantalus, die al haar 14 kinderen verloor. Niobe is een sterfelijke figuur uit de Griekse mythologie. Niobe was getrouwd met Koning Amphion, een zoon van de god Zeus. Ze schonk hem 14 kinderen, 7 zonen en 7 dochters. Niobe beval de inwoners van Thebe haar te aanbidden in plaats van de godin Leto, die maar 2 kinderen had. Met haar hybris tartte Niobe de goden. Hierop doodden de kinderen van Leto, Apollon en Artemis, Niobe’s kinderen. Na de aanblik van zijn dode zonen pleegde Amphion zelfmoord. Niobe zelf vluchtte naar de berg Sipylos in Klein-Azië, waar ze in een steen veranderde . Haar tranen vormden de Achelous, de grootste rivier van Griekenland.
Lees verder: https://www.ansa.it en https://www.bbc.co.uk

Middeleeuwse graffiti
Bij onderzoek naar de middeleeuwse kerken in Norfolk (UK) is gebleken dat vele kerken graffiti bevatten van meer dan 500 jaar oud. De graffiti vertelt hoe de kerken in de middeleeuwen van binnen waren.
Lees verder: https://www.bbc.co.uk

Romeins theater
In Kent (UK) zijn de overblijfselen gevonden van een enorm 2000 jaar oud Romeins theater, vermoedelijk de eerste van dit type in Engeland. In het theater konden zo’n 12.000 mensen terecht, gezeten in 50 rijen.
Lees verder: https://www.guardian.co.uk

Acht miljoen hondenmummies
Tijdens routine opgravingen bij de hondencatacombe in Saqqara (Egypte) zijn ongeveer 8 miljoen hondenmummies gevonden. Sommige honden waren oud, maar de meesten zijn een paar uur na hun geboorten begraven.
Lees verder: https://english.ahram.org.eg

Watersysteem
Archeologen hebben bij de Thang Long Imperial Citadel in Hanoi (Vietnam) overblijfselen gevonden van een groot watersysteem uit de Ly dynastie (11e tot 13e eeuw). Het watersysteem is ongeveer 2 meter breed en 2 meter hoog en gemaakt van vierkante en rechthoekige stenen.
Lees verder: https://www.tuoitrenews.vn

Opgravingen naar restanten kasteel
Archeologisch Dienstencentrum ArcheoProjecten is momenteel bezig met opgravingen naar restanten van het voormalige kasteel Didam, in buurtschap Oud-Dijk. Het kasteelterrein bevindt zich aan de Dijksestraat en zal waarschijnlijk per september 2013 doorkruist gaan worden door de Zuidelijke Randweg.Kasteel Didam werd gebouwd in de dertiende eeuw.
Lees verder: https://www.gelderlander.nl

EEN BIJZONDERE MUNTSPELD ACHTER HET ENGELSE HUIS

In de winter en het voorjaar van 2005 is er archeologisch onderzoek uitgevoerd op het terrein aan de Geweldigerstraat, waar voorheen Schildersbedrijf de Waal gevestigd was. Op het terrein zijn sporen uit allerlei tijden aan het licht gekomen, onder andere de resten van een vroeg 15^e eeuwse leerlooierij. Marco Vermunt zal in een van de komende nieuwsbrieven hier nog een artikel aan wijden. Eén vondst wil ik er nu reeds uitlichten.

In de tweede werkput kwam uit een 15^e eeuwse ophogingslaag een bijzondere vondst, namelijk een broche gemaakt van een koperen munt, een zogenaamde muntspeld. Dit is de eerste keer dat een dergelijk sieraad in Bergen op Zoom werd gevonden. Eerder is er wel een tinnen muntspeld uit de 14^e eeuw gevonden op het Gouvernementsplein. Deze was echter niet van een echte munt gemaakt.

Een muntspeld of muntfibula is een broche, die puur werd gebruikt als sieraad en dus niet, zoals zijn Romeinse tegenhanger, gebruikt werd om de kleding mee te sluiten.

In de Merovingische en Karolingische periode wordt er gesproken over pseudo-muntfibula’s omdat deze (meestal gouden) fibula’s waren vervaardigd naar voorbeeld van bestaande munten. Er zaten dus geen echte munten in verwerkt. In de 8^e en 9^e eeuw komen er onder andere via de Vikingen vele Arabische zilveren en gouden munten naar onze streken. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de muntschatten die op Wieringen zijn gevonden. Deze hoofdzakelijk zilveren munten zijn de eerste munten die op “grotere schaal” tot muntfibula werden vermaakt. De munten die toen in “Nederland” circuleerden, waren over het algemeen veel te klein om er een muntspeld van te maken. Het zal onder de Romeinen zeker ook gebeurd zijn, maar daar worden veel minder voorbeelden van gevonden.

Tot in de 12^e en 13^e eeuw worden Arabische munten tot muntfibula vermaakt. Wanneer in de 14^e eeuw de tinnen pelgrimsinsignes in opkomst zijn, verschijnen ook de eerste tinnen pseudo-muntfibula’s. In tegenstelling tot hun vroeg Middeleeuwse broertjes, lijken deze fibula’s veel sterker op de bestaande munten van die tijd. Een mooi voorbeeld is dit grote exemplaar in de vorm van een Engelse rozennobel gevonden te Sluis. Wat de betekenis achter het gebruik van muntspelden is, is niet exact bekend.

Muntspeld Rozennobel uit Sluis

In de vroege Middeleeuwen stond op de muntspeld vaak de afbeelding van een sterk gestilleerde kop, mogelijk overgenomen van de toen voorkomende munten met een al even gestilleerde kop van de (lokale) heerser.

In de volle en late Middeleeuwen zien we de muntspelden gemaakt van Arabische munten. Vermoedelijk hadden de muntspelden toen een puur decoratieve functie. Het is namelijk niet waarschijnlijk dat de munten gebruikt werden om wat er op de munten geschreven stond. Maar zeer weinig mensen zullen in deze streken in die tijd de Arabische taal machtig zijn geweest.

In de 19^e eeuw dacht de Franse grote verzamelaar van tinnen insignes, Arthur Forgeais, dat de drager van de muntspeld op die manier zijn politieke voorkeur en partijschap uitdroeg. Zo zou bijvoorbeeld de afbeelding van een Engelse nobele aangeven dat de drager loyaal was aan de Engelsen. Maar gezien de grote variaties in de voorkomende voorstellingen is dit niet waarschijnlijk. Ook is er wel eens gesuggereerd dat de spelden werden gebruikt om geldzakken met een bepaalde muntsoort te labelen. De meest waarschijnlijke reden is echter dat de spelden puur voor de sier gedragen werden.

In tegenstelling tot goud en zilver, was tin enigszins betaalbaar voor de arme Middeleeuwer. Op die manier kon hij zijn waarschijnlijk sobere kleding wat opsieren.

Nu weer even terug naar onze eigen vondst uit de Geweldigerstraat. Na ongeveer een jaar lang in spanning zitten, tot de reiniging en conservering van de muntspeld gereed was, hebben we hem eindelijk kunnen determineren. De hier gevonden muntspeld is gemaakt van een Arabische munt uit de 13^e eeuw. Het gaat om een imitatie van een dirhem van de Ayyubiden uit Damascus van Al Salih Ismail (1237-1245) met kalief Al Mustazim.

voorzijde muntspeld

achterzijde muntspeld

Muntfibula’s van Arabische munten worden in het noorden van Nederland en Duitsland wel vaker gevonden. We zien dan vooral de 8^e en 9^e eeuwse zilveren dirhems en de 12^e en 13^e eeuwse gouden dinars, waar muntspelden van gemaakt worden. Ook worden er daar muntfibula’s gevonden van lokaal nageslagen dinars van een zeer laag gehalte goud of messing, vaak met teksten in fantasie-arabisch.In Groningen is tijdens rioleringswerkzaamheden in 2001 een dergelijk exemplaar gevonden.

voorzijde muntspeld uit Groningen

achterzijde muntspeld uit Groningen

In het zuiden van Nederland worden ze eigenlijk niet gevonden. Dat maakt onze vondst natuurlijk speciaal.

Er is echter nog iets bijzonders met onze muntspeld aan de hand. Het gaat hier, zoals gezegd, om een imitatie van een dirhem maar niet om een lokaal gemaakt product. Onze imitatie is gemaakt in het nabije oosten door de kruisvaarders en waarschijnlijk door een kruisvaarder gebruikt voor het maken van een muntspeld en mee naar Bergen op Zoom genomen. Het namaken van munten van de Ayyubiden door de kruisvaarders was vooral in de eerste helft van de 13^e eeuw populair. In 1250 heeft de paus een verbod uitgevaardigd op de verdere aanmaak van dit soort munten, ze waren immers van de heidenen en stonden vol met Arabische religieuze teksten. Nieuwe munten moesten een kruisje, de christelijke jaartelling en de geloofsbelijdenis (maar dan in het Arabisch) dragen. De dynastie van de Ayyubiden werd gesticht door Al Salhi Al-Din, beter bekend als Saladin, een Koerdische leider uit Tikrit. De Ayyubiden regeerden van 1171 tot 1260 over een groot gebied in het Midden-Oosten. Saladin versloeg verpletterend de kruisvaarders in 1187.

Het is voor zover wij weten de eerste keer dat er een dirhem van de kruisvaarders, welke al dan niet tot muntfibula verwerkt is, gevonden is in Nederland.

Gepubliceerd in de nieuwsbrief Archeologie en Monumenten nr. 33 van september 2006 van de Stichting In den Scherminckel te Bergen op Zoom