Merovingisch | Archeologie Bergen op Zoom

MAART 2016

door Alexander van der Kallen 2016, ARCH NIEUWS

MAART 2016

Duizenden artifacten
In Sydney (Australië) zijn bij de aanleg een sneltram circa 20.000 inheemse artefacten gevonden. De locatie van de vondst zou volgens archeologen een ceremoniële ontmoetingsplek geweest kunnen zijn. Er zijn ongeveer 20.000 inheemse artefacten gevonden, maar de experts die op de locatie werken denken dat er misschien wel meer dan 50.000 in het gebied liggen. “Er is helemaal niets zoals dit in Sydney”, zei Scott Franks.
Lees verder: https://www.smh.com.au

Hobbitmens
De ‘hobbitmensen’ die ooit op het eiland Flores leefden, deelden hun omgeving waarschijnlijk niet lang met moderne mensen. De krap één meter grote skeletten van de zogenoemde Floresmens zijn naar schatting 50.000 tot 100.000 jaar oud. De kleine mensensoort was dus mogelijk al uitgestorven toen de eerste moderne mensen aankwamen op het eiland. Toen de skeletten van Homo floriensis in 2003 werden ontdekt in de Liang Bua-grot op Flores, gingen wetenschappers er vanuit dat de ‘hobbitmensen’ 12.000 tot 18.000 jaar geleden nog in leven waren. Floresmensen zou volgens die theorie samen hebben geleefd met moderne mensen, aangezien die ongeveer 50.000 jaar geleden voet aan wal zetten op het eiland Flores. Uit het nieuwe onderzoek blijkt echter dat de skeletten van de ‘hobbits’ in eerste instantie verkeerd zijn gedateerd. De ouderdom van de botten was bepaald op basis van een relatief jong laagje as en aarde op de skeletten.
Lees verder: https://www.nu.nl en https://popular-archaeology.com

Opmerkelijke begraafplaats
In Egypte is bij Gebel el Sisila, ten noorden van Aswan, een opmerkelijke 3400 jaar oude begraafplaats gevonden. De tombes zijn uitgehouwen in de rotsen. Er zijn tot nu toe 40 tombes gevonden, velen zijn in slechte staat door ernstige erosie en het hoge zoutgehalte.
Lees verder: https://news.discovery.com

Locatie Antwerpse citadel
Sinds midden maart graven de Antwerpse stadsarcheologen naar de exacte locatie van de citadel in de tuin van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA). De citadel zou bijna de volledige oppervlakte van het huidige Antwerpse Zuid in nemen. Pal onder de site van het museum ligt bastion Fernando, één van de vijf bastions van de citadel. De flank van de hoofdmuur en het bastion zijn nu bloot gelegd. Ook een kazemat, de plek waar het geschut opgesteld stond. “De resten van de hoofdmuur van de citadel en van bastion Fernando zijn goed bewaard gebleven,” zegt stadsarcheologe Veerle Hendrickx.
Lees verder: https://www.archeonet.be

Kleurrijk mozaïek
In het zuiden van Jeruzalem is een kleurrijk mozaïek opgegraven op de plaats waar eens een unieke Byzantijnse basiliek heeft gestaan. Door de vondst van het mozaïek heeft men nu kunnen concluderen dat de kerk in de vierde eeuw is gebouwd. Ook zijn er veel vondsten gedaan, zoals vijf kilo glazen voorwerpen, fragmenten van aardewerking, ongeveer 50 munten inclusief één van Alexander Jannaeus.
Lees verder: https://www.jewishpress.com

Nieuw licht op ondergang Sagalassos
Waarom verlieten de inwoners van het antieke Sagalassos die stad plots in de 13de eeuw? Tot nu toe gingen wetenschappers ervan uit dat aardbevingen en de pest in de eeuwen voordien het verval van de stad hadden ingeluid. Maar nieuw DNA-onderzoek werpt een ander licht op de zwanenzang van Sagalassos. Het meest waarschijnlijke scenario is dat 90 procent van de inwoners Sagalassos verliet in de 13de eeuw en dit zonder voorafgaande, grote bevolkingsafnames door de pest of aardbevingen in de 6de en 7de eeuw. Al meer dan 25 jaar strijkt elke zomer een team van Leuvense en internationale wetenschappers neer in Sagalassos, een imposante site in Turkije. Archeologen werken er samen met onder meer geologen, biologen, antropologen en genetici om het verleden van de stad te reconstrueren. “Eén van de mysteries die we nog moeten ontrafelen, is het vrij abrupte einde van Sagalassos in de 13de eeuw”, vertelt professor Jeroen Poblome, de archeoloog die het project leidt.
Lees verder: https://nieuws.kuleuven.be

3D-animatie van graf Richard III
Archeologen hebben een volledig draaibaar computermodel gemaakt van het skelet van de Engelse koning Richard III, dat in 2012 werd opgegraven onder een parkeerplaats in het Britse Leicester. De archeologen aan de universiteit van Leicester maakten foto’s vanuit meerdere hoeken tijdens de opgraving van de in 1485 overleden koning. Ze gebruikten het 3D-platform Sketchfab om een precieze weergave van het graf en het skelet te maken. De weergave laat gebruikers inzoomen op het lichaam van de koning en rondkijken in het graf. Het is duidelijk te zien dat de koning met weinig zorgvuldigheid is begraven. Het graf is namelijk te klein, waardoor het hoofd tegen de wand is aangedrukt. Ook is de grond ongelijk en zijn de wanden scheef.
Lees verder: https://www.nu.nl en https://popular-archaeology.com

Uniek Engels sieraad in Deens vikinggraf
In Denemarken is een uniek sieraad gevonden in een vikinggraf. De kledinggesp is slechts 6 cm in doorsnee, maar zorgt voor heel wat rumoer in het archeologisch veld. De gesp werd tussen de 900 en 1100 jaar geleden begraven in een vikinggraf van een vrouw in west Denemarken. Het is vreemd omdat de kleine gesp uit Schotland of Ierland komt.
Lees verder: https://sciencenordic.com

1100 jaar oud zeldzaam Viking crucifix
In een veld nabij Aunslev (Denemarken) is een zeldzame gouden crucifix uit de Vikingtijd ontdekt. Het kleine gouden object, gemaakt in de vorm van een man met uitgestrekte armen (Jezus aan het kruis) is de oudste crucifix die in Denemarken tot nu toe gevonden is. De hanger dateert uit de eerste helft van de 10e eeuw. Volgens deskundigen van het Viking Museum in Ladby kan de crucifix nieuw licht op het christendom in Denemarken werpen. Een crucifix representeert het meest bekende symbool van het christendom.
Lees verder: https://news.discovery.com

Boerderij uit de Middeleeuwen
In Ermelo zijn sporen gevonden met een verwijzing naar de vroege Middeleeuwen, maar ook zijn er vondsten gedaan die een datering van de 11e en 13e eeuw meekregen. Er zijn paalsporen aangetroffen die komen van een boerderij uit de 11e/13e eeuw. Die boerderij is oost-west georiënteerd. Dat gegeven moet nader onderzocht worden. En daarbij moet ook gekeken worden naar andere onderzoeken in de omgeving. Ook is er een aanzet van een waterput gevonden, maar veel informatie kunnen de archeologen nog niet geven. Het blijft een grote puzzel. Sporen uit verschillende periodes liggen ook door elkaar heen.
Lees verder: https://ermelovannu.nl

Begraafplaats uit IJzertijd
In Noord Engeland zijn circa 150 skeletten en persoonlijke bezittingen uit de IJzertijd. Bijna 3000 jaar nadat ze werden begraven, verkeren de skeletten nog in een relatief goede staat. Archeologen spreken van een van de grootste en belangrijkste IJzertijdvondsten van de laatste tijd. De overblijfselen werden gevonden in 75 vierkante grafheuvels. Er werden ook juwelen, wapens en 360 amberen en glazen kralen gevonden.
Lees verder: https://www.theguardian.com

Nieuwe ruimtes ontdekt in kamer van Toetanchamon
Uit radarbeelden blijkt dat in de graftombe van de Egyptische farao Toetanchamon nog twee onontdekte ruimtes zijn, zo schrijft persbureau AP. De Egyptische minister van Antiquiteiten Mamdouh el-Damaty liet donderdag in een verklaring weten dat achter een van de wanden metaal en organisch materiaal ligt. Wat er precies in de twee kamers van het koningsgraf ligt, moet nog verder onderzocht worden.
Lees verder: https://www.nrc.nl en https://www.livescience.com

Gouden Romeinse munt
In het oosten van Galilea heeft een wandelaar in het gras bij een archeologische opgravingssite een gouden munt van bijna 2000 jaar oud ontdekt. De vrouw deed melding van haar vondst bij de Israëlische Oudheden Autoriteit (IAA). Het is een bijzondere munt waarvan er slechts één ander exemplaar bekend is dat in het British Museum wordt bewaard volgens de IAA. De munt heeft een afbeelding van keizer Augustus (63 v.Chr. – 14 n.Chr.), dateert uit het jaar 107 n.Chr. en was onderdeel van een serie van nostalgische munten die keizer Trajanus (53-117) liet slaan.
Lees verder: https://news.discovery.com en https://www.jpost.com

5000 jaar oude nederzetting
Archeologen beginnen volgende week met het opgraven van een duizenden jaren oude nederzetting onder een parkeerterrein bij winkelcentrum Leidsenhage. De wetenschappers denken er in vijf weken veel waardevols uit de steentijd uit de grond te halen op het terrein tussen de Burgemeester Banninglaan en de Berberis. ,,We hopen grondsporen van de hele nederzetting uit 3000 voor Christus uit die specifieke periode te vinden. Dan hebben we echt iets moois in handen,” zegt archeoloog André Kerkhoven, de projectleider.
Lees verder: https://www.ad.nl

Neanderthalers aten weinig groente
Neanderthalers aten bijzonder weinig groente en fruit, zo blijkt uit een nieuwe studie. Het dieet van de oermensen bestond voor 80 procent uit rood vlees van bijvoorbeeld mammoeten, bizons en beren. Het aandeel van groente en fruit lag rond de 20 procent. Vis stond vrijwel nooit op het menu van de Neanderthalers.
Lees verder: https://www.sciencedaily.com

18e-eeuws Nederlands oorlogsschip
Op de bodem van de Finse Golf is een uitzonderlijk goed bewaard oorlogsschip uit het begin van de 18e eeuw teruggevonden. Het schip ligt 62 meter diep, door het koude en diepe water is de houten constructie van het schip vrijwel intact. Alle kanonnen staan zelfs nog op het dek. Vermoedelijk behoort het schip tot de Admiraliteit van West-Friesland en is het in 1708 gebouwd in Medemblik. Nooit eerder is een Nederlands oorlogsschip uit de Gouden Eeuw in zo’n goede staat teruggevonden.
Lees verder: https://www.blikopnieuws.nl en https://www.nu.nl

16de-eeuws bastion
In het kader van de Noorderlijn vinden er momenteel werken plaats aan de Frankrijklei in Antwerpen. Bij het plaatsen van de tunnelwanden zijn de eerste resten van het 16de-eeuwse bastion aan de Huidevetterstoren al komen piepen. Midden april starten er grotere archeologische opgravingen. Onder de Leien liggen de restanten van de Spaanse omwalling. Tijdens de werkzaamheden om de nieuwe tramlijn aan te leggen, zullen verschillende delen van die omwalling terug zichtbaar worden.
Lees verder: https://www.archeonet.be

2500 jaar oude zeldzame vrouwenzegel
Archeologen hebben in Jeruzalem een 2500 jaar oud zegel gevonden met de naam van een “exceptionele” vrouw. Het zegel is gevonden in het Nationaal Park Stad van David en dateert uit de tijd van de Eerste Tempel (10e eeuw v.Chr.). Het zegel is gemaakt van half edelsteen de tekst (vertaald) “Elihana dochter van Gael”.
Lees verder: https://news.discovery.com
en https://edition.cnn.com

Romeinse sporen
Bij graafwerk vanwege rioleringswerk in de buurt van de Elster toren zijn de afgelopen dagen Romeinse resten gevonden. Volgens archeologe Jantien Verduin moet er een stenen Romeins gebouw hebben gestaan. “Bijzonder omdat de meeste mensen in de eerste eeuwen na Christus in houten huizen woonden.” De bodem gaf ook resten van Romeinse dakpannen, stukken hardsteen en sporen van een waterput prijs.
Lees verder: https://www.gelderlander.nl

Etruskische prinses
In het noorden van Lazio (Italië) is een tombe opgegraven daterend van rond de 8ste eeuw voor Christus. In de tombe zijn o.a. gevonden een amber ketting, een gouden Egyptische scarabee amulet en zeldzaam aardewerk. De archeologen denken dat de tombe toebehoord heeft aan een Etruskische prinses.
Lees verder: https://www.ansa.it en https://www.thelocal.it

Middeleeuwse sporen
Bij opgravingen op het Marktplein in Nederbrakel (België) kwamen sporen van een middeleeuwse nederzetting aan het licht. De archeologen troffen op het Marktplein sporen van bewoning uit de volle middeleeuwen (950-1200) aan, met resten van houten gebouwen en een houten vlechtwerkwaterput. Pas in de late middeleeuwen (13de – 15de eeuw) werd de plek in gebruik is genomen als markt. Uit deze periode dateren verschillende diepe kuilen. Een van de kuilen bevatte fragmenten van verbrande leem, het materiaal waarmee destijds huizen in vakwerk werden bestreken. De meeste diepe kuilen zijn waarschijnlijk gegraven en opgevuld bij de opkuis van de gehouden markten.
Lees verder: https://www.archeonet.be

4.000 jaar oude begraafplaats
In de buurt van Bethlehem is een 4.000 jaar oude begraafplaats gevonden met meer dan 100 tombes. De begraafplaats beslaat een oppervlakte van 3 hectaren. De tombes dateren uit de periode van 2.200 v.Chr. – 650 v.Chr.
Lees verder: https://www.livescience.com

Honderden schatten in 1500 jaar oude graven
De graven die in Alphen zijn gevonden, behoren tot een groot grafveld met honderden graven. Tot nu toe zijn 41 Merovingische graven gevonden waaronder een zeldzaam crematiegraf. In de graven zijn geen skeletten aangetroffen, maar wel talrijke schatten. In de rechthoekige graven zijn acht complete potten aan het voeteneind gevonden. Verder lagen er 67 scherven, 115 metalen voorwerpen (wapens en sieraden) en 353 kralen. In één graf lag een gouden ring en een gouden ketting ingelegd met edelstenen.
Lees verder: https://www.omroepbrabant.nl

Munten van 42 Romeinse en Byzantijnse keizers
In de buurt van de stad Popovo in het noorden van Bulgarije zijn munten gevonden van 42 Romeinse en Byzantijnse keizers, waaronder ook munten van de zes Keizerinnen en gelegenheidsmunten van Rome en Constatinopel.
Lees verder: https://archaeologyinbulgaria.com

Unieke vondst van skeletten
Bij het uitgraven van de nieuwe opvaart bij Boksum is een grafkuil gevonden met vijf of zes skeletten. Volgens archeologen gaat het mogelijk om slachtoffers van de Slag bij Boksum in 1586. Het zou dan de eerste keer zijn dat mensenresten worden gevonden van de veldslag. De skeletten werden vorige week gevonden vlakbij de Westergodijk, dat is de westkant van de voormalige Middelzee. ,,Eerst denk je dat het om reguliere begravingen gaat uit de vroege middeleeuwen”, zegt provinciaal archeoloog Gilles de Langen. ,,Maar dat bleek niet het verhaal. De lichamen zaten samen in één kuil.” Dat de lichamen in één kuil zaten betekent dat ze gelijktijdig zijn begraven. ,,Vijf of zes mannen in één kuil op deze locatie. Dan weet je dat er sprake is geweest van geweld, want anders vind je ze nooit bij elkaar in een graf. En dan is het meteen ook heel verleidelijk om te denken aan de Slag bij Boksum.”
Lees verder: https://www.frieschdagblad.nl

Geen reacties

JUNI 2015

door Alexander van der Kallen 2015, ARCH NIEUWS

JUNI 2015

Middeleeuws schip
Bij graafwerkzaamheden aan een oud nevengeul van de IJssel in Deventer zijn fragmenten gevonden van een schip uit de middeleeuwen. Het schip is rond 1500 gebouwd, zegt stadsarcheoloog van Deventer Bart Vermeulen donderdag. Binnenkort wordt mogelijk bekend of er nog een intact schip ligt, of dat het bij resten blijft. De houtresten wijzen op een groot, zeewaardig vaartuig.
Lees verder: https://www.nu.nl

2500 jaar oude armbanden
In het zuidoosten van Polen heeft een boer bij zijn werkzaamheden op het land drie gouden armbanden gevonden. De armbanden zijn verbonden met een gouden draadje en dateren uit 1600 voor Christus tot 400 voor Christus. Er moet nog diepgaander onderzoek gedaan worden naar de vindplaats zelf. Wellicht zijn de armbanden afkomstig van een begraafplaats en zijn er meer objecten te vinden.
Lees verder: https://scienceinpoland.pap.pl

Koningsgraf
De archeologische schat die bij opgravingen in Dalfsen is gevonden is groter dan gedacht. Naast 120 trechterbekers, boerderijplattegronden, crematiegraven en houtskoolstapels zijn er ook al acht merovingische grafkuilen gevonden die samen een grafveld vormen, daterend van de vijfde of zesde eeuw. De vondst van deze ‘koningsgraven’ is door de archeologen geheim gehouden. Zwaarden van goud, mantelspelden van amaldijn en barnstenen kralen: de allerhoogste elite woonde in Dalfsen, blijkt uit de opgravingen. Het is de eerste keer in Overijssel dat dit soort graven tevoorschijn komen.
Lees verder: https://www.destentor.nl

Bronzen beitel

Archeologen hebben op het toekomstige tracé van de N23 Westfrisiaweg ter hoogte van het dorp Westwoud (Noord-Holland) een bronzen beitel gevonden in een grafheuvel uit de Bronstijd. Daarnaast zijn drie skeletten gevonden. Uit onderzoek blijkt dat de beitel uit Duitsland komt en 3.000 jaar oud is. Het is een unieke vondst, omdat brons zeldzaam was in die tijd. Ook was het gebruikelijk om de beitel, bij het verlaten van een plek, in de grond te stoppen in plaats van te begraven in een grafheuvel.
Lees verder: https://www.nu.nl en https://www.noord-holland.nl

Voedselresten uit steentijd
Israëlische wetenschappers hebben voedselresten aangetroffen in menselijke tanden uit de steentijd. In het tandsteen op de 400.000 jaar oude tanden zijn overblijfselen gevonden van planten, noten en zaden. Ook bevat het tandsteen sporen van houtskool dat waarschijnlijk is ingeademd boven een kampvuur. De tanden zijn aangetroffen in een grot in de buurt van Tel Aviv waar regelmatig resten uit de late steentijd zijn aangetroffen, zoals overblijfselen van kampvuren, geroosterde dieren en menselijke botten en tanden.
Lees verder: https://www.nu.nl

Monumentaal grafveld
Bij opgravingen in de West-Vlaamse gemeente Wielsbeke hebben archeologen onverwacht een eeuwenoud monumentaal grafveld aangetroffen, samen met grafgiften en tal van andere sporen (bijvoorbeeld van een dodenmaal). De vondsten, die dateren uit de periode 1.500 vóór tot 250 na Christus, zijn uniek in de regio en bieden een nieuwe kijk op het verleden van Wielsbeke en de Leiestreek. De archeologen troffen de resten aan van drie eeuwenoude grafheuvels, waarin de crematieresten van een overledene werden begraven. Waarschijnlijk waren het prestigieuze grafmonumenten van een elite, ongekend in deze streek. Rond de grafheuvels werden tientallen andere graven aangetroffen. Bij sommige graven was de as van de dode netjes in een urne gedeponeerd, bij andere bleek bijna de hele brandstapel mee in een kuil gegooid. Heel wat overledenen kregen grafgiften mee, bijvoorbeeld een dodenmaal of mooie voorwerpen in aardewerk.
Lees verder: https://www.archeonet.be

Unieke kanonnen van de Spaanse Armada
Voor de kust van Streedagh in Noordwest-Ierland zijn een aantal bijzondere kanonnen ontdekt. De kanonnen waren afkomstig van het handelsschip La Juliana, dat onderdeel uitmaakte van de Spaanse Armada. Door de hevige winterstormen van de afgelopen twee jaar zijn ze zichtbaar geworden. La Juliana werd in 1570 gebouwd en was oorspronkelijk een handelsschip dat tussen Spanje en Italië voer, totdat koning Phillips II het schip sommeerde onderdeel uit te maken van de Spaanse Armada. Het schip woog 860 ton, bevatte 325 soldaten en droeg 32 kanonnen bij zich. Het schip zonk waarschijnlijk door de storm waarin het schip terechtkwam. Van de ontdekte kanonnen werden er twee boven water gehaald. Ze dateerden uit 1588 en bleken in een uitzonderlijk goede staat te verkeren.
Lees verder: https://www.mirror.co.uk

Wegen op de dam
Bij archeologisch onderzoek aan de Brabantdam in Gent werden een aantal interessante vondsten gedaan. Naast delen van een laatmiddeleeuwse brug over de Schelde, kwamen ook een aantal oude wegdekken aan het licht.Het onderzoek, vond plaats in de zone vanaf het François Laurentplein tot aan de Zwaardsteeg. Hierbij werden in de eerste plaats de overwelvingen van de Schelde blootgelegd. De overwelving van de Nederschelde tussen Brabantdam en Geraard de Duivelsteen was een beslissing van de Gentse gemeenteraad in 1884. Hierbij werd de Braambrug (of Brabantbrug) gesloopt. Waarschijnlijk is een muurfragment met bakstenen van groot formaat te interpreteren als een deel van de laatmiddeleeuwse stenen brug die over het water naar de toenmalige stad leidde.
Lees verder: https://www.archeonet.be

3.800 jaar oude beelden
In Peru zijn drie beelden gevonden van 3.800 jaar oud. De beelden zijn waarschijnlijk afkomstig uit de Caral beschaving en zijn gevonden in Vichama, een oude stad in het noorden van Peru. De beelden werden waarschijnlijk gebruikt voor religieuze doeleinden. Twee van de drie beelden representeren de politieke autoriteiten, het derde beeld is een priesteres. De eerste twee beelden zijn respectievelijk een man en vrouw geschilderd in het wit, zwart en rood. Het priesteresbeeld is een vrouw met 28 vingers en opvallende rode stippen op haar gezicht.
Lees verder: https://phys.org

‘Gouden’ handelsroute
Archeologen van de universiteit van Southampton zouden het bewijs hebben gevonden dat er een oude handelsroute tussen het zuiden van Engeland en Ierland zou hebben gelopen. In hun onderzoek menen de onderzoekers dat er tijdens de Bronstijd goud werd verhandeld tussen beide gebieden. De onderzoekers hebben met behulp van een lasertechniek vijftig gouden Ierse artefacten uit de Bronstijd op hun chemische samenstelling onderzocht. De artefacten kwamen uit de collectie van het National Museum of Ireland. Dit waren bijvoorbeeld mandversieringen, schijven en kettingen. Met de lasertechniek werden kleine fragmenten van de artefacten gemeten en vergeleken met andere goudstukken.
Lees verder: https://www.dispatchtimes.co

Kloostervloer
Een bijzondere ontdekking woensdag in Rottum. Daar heeft een stratenmaker resten blootgelegd van een eeuwenoud klooster. De stenen zijn bijna allemaal nog heel. Het gaat om een deel van de vloer van de voormalige kloosterkerk. Het klooster is ruim achthonderd jaar geleden gebouwd. Er leefden tientallen monniken. Vlak na de Middeleeuwen is het klooster door de Geuzen in brand gestoken. Alleen een paar afbeeldingen en ooggetuigenverslagen bleven bewaard.
Lees verder: https://www.rtvnoord.nl

Geen reacties

JULI 2014

door Alexander van der Kallen 2014, ARCH NIEUWS

JULI 2014

Drieduizend jaar oude rokerij ontdekt in Duitsland
In Duitsland is een drieduizend jaar oude plek ontdekt waar vlees werd gerookt om het langer houdbaar te maken. ”Hier werd op grote schaal varkensvlees houdbaar gemaakt met behulp van zout en rook’’, zegt een archeologe bij de opgraving bij het plaatsje Wörbzig in de deelstaat Saksen-Anhalt. Er zijn 57 stookplaatsen onderzocht waar aardewerk en ongeveer duizend varkensbotten zijn opgegraven. Het is voor zover bekend de enige rokerij in zijn soort in Midden-Duitsland.
Lees verder: https://www.nu.nl

Drinkbeker van Perikles
In het noorden van Athene hebben archeologen in een graf van een pauper een drinkbeker die hoogstwaarschijnlijk gebruikt is door de Griekse staatsman Perikles (495-429 v.Chr.). De drinkbeker is waarschijnlijk gebruikt tijdens een wijnsymposium en de zes mannen die er uit gedronken hebben, hebben hun naam in de beker gekrast. De drinkbeker werd gevonden in 12 stukken. Nadat de stukken in elkaar waren gezet waren de archeologen verrast de naam van Perikles te vinden, gekrast onder een van de oren. Ook de naam van de oudere broer van Perikles, Ariphron stond in de drinkbeker.
Lees verder: https://www.ekathimerini.com

Stenen altaar met astronomische gegevens
In Licurnique (Peru) hebben archeologen een stenen altaar gevonden met een petroglief. Op een platte steen zijn astronomische gegevens gegraveerd, die gebruikt werden om sterren te volgen en regen te voorspellen.
Lees verder: https://www.peruthisweek.com

Vreemde graven
Een archeologisch team heeft in ‘de verbrande stad’ in Iran vreemde graven gevonden.
Sinds 1975 wordt er al onderzoek gedaan naar de verbrande stad. Van de tot nu toe 1200 gevonden graven zijn er wel een aantal bizar en mysterieus. Zo is in graf nr. 1003 het skelet gevonden van een 45 jaar oude man. Hij was begraven in het midden van een cirkelvormig graf en er lagen twee hondenschedels boven zijn hoofd. Bovendien waren er nog eens 12 menselijke schedels geplaatst in de noordzijde van het graf. Nog nooit eerder werd een dergelijke begraving gevonden. Een ander bizar graf bevat het skelet van een man die vermoedelijk tussen zijn 25ste en 30ste levensjaar is overleden. Het hoofd van deze man werd begraven bij het onderste deel van zijn rechter zij en ook werden daarbij twee dolken of snijgereedschappen gelegd. Vermoedelijk is zijn hoofd met de snijgereedschappen afgesneden.
Lees verder: https://tehrantimes.com

Tempel voor vissers
Archeologen hebben in het noorden van Peru een tempel gevonden die 3000 jaar geleden werd gebruikt door haaienvissers. Volgens de archeologen gingen de vissers eerst naar de tempel voordat zij de zee opgingen. Ook zijn de resten gevonden van drie geofferde kinderen. Vermoedelijk waren alle mannen uit het dorp vissers.
Lees verder: https://www.peruviantimes.com

Klauwen uit pre-Inca cultuur
Bij opgravingen in Peru hebben archeologen een tombe gevonden met erin de beenderen van een volwassen man. Bij hem lagen allerlei voorwerpen begraven waaruit blijkt dat de man een elitestatus bezit. Opvallend aan de gevonden voorwerpen zijn de metalen ornamenten die eruit zien als klauwen van katachtigen. De edelman stamt uit de pre-Inca gemeenschap de Moche. De tombe dateert uit de vijfde eeuw n.Chr. De vondsten in de tombe bestonden uit onder meer een koperen scepter, bronzen oorbellen, een masker en keramiek. De archeoloog Santiago Uceda geeft aan dat de scepter voor macht staat, de oorbellen voor status en ook het keramiek typisch was voor de elite.

Lees verder: https://www.nbcnews.com

8000 jaar oud brein
Archeologen hebben in Noorwegen een vermoedelijk 8000 jaar oude schedel gevonden die nog hersensubstantie bevat. Het is nog te vroeg om te zeggen of het hier gaat om een menselijke schedel of een dierlijke schedel, maar de eerste testen dateren de schedel van rond 5.900 v.Chr.
Lees verder: https://www.independent.co.uk

Gouden en zilveren munten
Archeologen hebben in een grot in centraal Engeland 26 gouden en zilveren munten gevonden die toebehoorden aan de Corieltauvi stam, een groep mensen die in Engeland leefden voor de Romeinse bezetting. Er zijn eerder in andere delen van Engeland soortgelijke munten gevonden.
Lees verder: https://news.discovery.com

Middeleeuwse vondsten bij opgravingen in Uden
Bij opgravingen aan de Schepersweg in Uden zijn honderden sporen en spullen uit de Middeleeuwen gevonden. Het gaat onder meer om een ijzeren zwaard en een ‘knikwandpot’ uit de Merovingische tijd (525-725). Amateurarcheologen vermoeden dat er ook een Merovingisch grafveld aanwezig moet zijn. De gemeente heeft besloten om het grafveld en de nederzetting te laten opgraven.
Lees verder: https://www.omroepbrabant.nl

Tempel
Archeologen hebben in het noorden van Irak de restanten gevonden van een 2500 jaar oude tempel. Ook zijn er levensgrote beelden en kolommen gevonden, alsmede een bronzen beeld van een wilde geit.

Lees verder: https://www.livescience.com

Turk hammam badhuis
Poolse archeologen hebben in het noordwesten van Albanië een badhuis opgegraven uit de 14e eeuw. Het badhuis bevatte een centraal verwarmingssysteem. Dit soort gebouwen werd vrij algemeen in het Ottomaanse rijk in de vijftiende eeuw. Het nu gevonden badhuis is 100 jaar ouder. De eerste, belangrijke kamer is een open bad in de vorm van een halve cirkel.
Lees verder: https://www.naukawpolsce.pap.pl

Graven en sieraden
Archeologen uit Polen hebben 150 graven ontdekt van een gemeenschap die aan de Peruaanse kant van de Atacama woestijn bewoonden voor de 7e eeuw. In de graven werden door het archeologische team sieraden gevonden en rijkelijk versierde weefgereedschappen.
Lees verder: https://www.peruthisweek.com

Jaden kist
In het noorden van de Chineese provincie Hebei heeft een boer een jaden kist gevonden toen hij zijn velden aan het ploegen was. De kist is 22 cm lang, 19 cm breed en 9 cm hoog. Men vermoedt dat de kist heeft toebehoord aan Hinayana, een tak van het boeddhisme uit Sri Lanka, Myanmar en Thailand. Dit soort kisten bevatten meestal relikwieën van een prominente boeddhist.
Lees verder: https://www.thestandard.com.hk

Aristocratische tombe
Een team van archeologen hebben in Frankrijk een Gallische aristocratische strijdwagen tombe gevonden. Dit type tombes werden in de 7e eeuw voor Christus in gebruik genomen tot aan het eind van de Gallische periode. De oudst gevonden strijdwagens hebben vier wielen, terwijl de anderen twee wielen hebben. De strijdwagen werd beschouwd als een voorwerp van prestige en stond symbool voor sociale status.
Lees verder: https://artdaily.com

Geen reacties

EEN BIJZONDERE MUNTSPELD ACHTER HET ENGELSE HUIS

door Alexander van der Kallen publicaties

EEN BIJZONDERE MUNTSPELD ACHTER HET ENGELSE HUIS

In de winter en het voorjaar van 2005 is er archeologisch onderzoek uitgevoerd op het terrein aan de Geweldigerstraat, waar voorheen Schildersbedrijf de Waal gevestigd was. Op het terrein zijn sporen uit allerlei tijden aan het licht gekomen, onder andere de resten van een vroeg 15^e eeuwse leerlooierij. Marco Vermunt zal in een van de komende nieuwsbrieven hier nog een artikel aan wijden. Eén vondst wil ik er nu reeds uitlichten.

In de tweede werkput kwam uit een 15^e eeuwse ophogingslaag een bijzondere vondst, namelijk een broche gemaakt van een koperen munt, een zogenaamde muntspeld. Dit is de eerste keer dat een dergelijk sieraad in Bergen op Zoom werd gevonden. Eerder is er wel een tinnen muntspeld uit de 14^e eeuw gevonden op het Gouvernementsplein. Deze was echter niet van een echte munt gemaakt.

Een muntspeld of muntfibula is een broche, die puur werd gebruikt als sieraad en dus niet, zoals zijn Romeinse tegenhanger, gebruikt werd om de kleding mee te sluiten.

In de Merovingische en Karolingische periode wordt er gesproken over pseudo-muntfibula’s omdat deze (meestal gouden) fibula’s waren vervaardigd naar voorbeeld van bestaande munten. Er zaten dus geen echte munten in verwerkt. In de 8^e en 9^e eeuw komen er onder andere via de Vikingen vele Arabische zilveren en gouden munten naar onze streken. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de muntschatten die op Wieringen zijn gevonden. Deze hoofdzakelijk zilveren munten zijn de eerste munten die op “grotere schaal” tot muntfibula werden vermaakt. De munten die toen in “Nederland” circuleerden, waren over het algemeen veel te klein om er een muntspeld van te maken. Het zal onder de Romeinen zeker ook gebeurd zijn, maar daar worden veel minder voorbeelden van gevonden.

Tot in de 12^e en 13^e eeuw worden Arabische munten tot muntfibula vermaakt. Wanneer in de 14^e eeuw de tinnen pelgrimsinsignes in opkomst zijn, verschijnen ook de eerste tinnen pseudo-muntfibula’s. In tegenstelling tot hun vroeg Middeleeuwse broertjes, lijken deze fibula’s veel sterker op de bestaande munten van die tijd. Een mooi voorbeeld is dit grote exemplaar in de vorm van een Engelse rozennobel gevonden te Sluis. Wat de betekenis achter het gebruik van muntspelden is, is niet exact bekend.

Muntspeld Rozennobel uit Sluis

In de vroege Middeleeuwen stond op de muntspeld vaak de afbeelding van een sterk gestilleerde kop, mogelijk overgenomen van de toen voorkomende munten met een al even gestilleerde kop van de (lokale) heerser.

In de volle en late Middeleeuwen zien we de muntspelden gemaakt van Arabische munten. Vermoedelijk hadden de muntspelden toen een puur decoratieve functie. Het is namelijk niet waarschijnlijk dat de munten gebruikt werden om wat er op de munten geschreven stond. Maar zeer weinig mensen zullen in deze streken in die tijd de Arabische taal machtig zijn geweest.

In de 19^e eeuw dacht de Franse grote verzamelaar van tinnen insignes, Arthur Forgeais, dat de drager van de muntspeld op die manier zijn politieke voorkeur en partijschap uitdroeg. Zo zou bijvoorbeeld de afbeelding van een Engelse nobele aangeven dat de drager loyaal was aan de Engelsen. Maar gezien de grote variaties in de voorkomende voorstellingen is dit niet waarschijnlijk. Ook is er wel eens gesuggereerd dat de spelden werden gebruikt om geldzakken met een bepaalde muntsoort te labelen. De meest waarschijnlijke reden is echter dat de spelden puur voor de sier gedragen werden.

In tegenstelling tot goud en zilver, was tin enigszins betaalbaar voor de arme Middeleeuwer. Op die manier kon hij zijn waarschijnlijk sobere kleding wat opsieren.

Nu weer even terug naar onze eigen vondst uit de Geweldigerstraat. Na ongeveer een jaar lang in spanning zitten, tot de reiniging en conservering van de muntspeld gereed was, hebben we hem eindelijk kunnen determineren. De hier gevonden muntspeld is gemaakt van een Arabische munt uit de 13^e eeuw. Het gaat om een imitatie van een dirhem van de Ayyubiden uit Damascus van Al Salih Ismail (1237-1245) met kalief Al Mustazim.

voorzijde muntspeld

achterzijde muntspeld

Muntfibula’s van Arabische munten worden in het noorden van Nederland en Duitsland wel vaker gevonden. We zien dan vooral de 8^e en 9^e eeuwse zilveren dirhems en de 12^e en 13^e eeuwse gouden dinars, waar muntspelden van gemaakt worden. Ook worden er daar muntfibula’s gevonden van lokaal nageslagen dinars van een zeer laag gehalte goud of messing, vaak met teksten in fantasie-arabisch.In Groningen is tijdens rioleringswerkzaamheden in 2001 een dergelijk exemplaar gevonden.

voorzijde muntspeld uit Groningen

achterzijde muntspeld uit Groningen

In het zuiden van Nederland worden ze eigenlijk niet gevonden. Dat maakt onze vondst natuurlijk speciaal.

Er is echter nog iets bijzonders met onze muntspeld aan de hand. Het gaat hier, zoals gezegd, om een imitatie van een dirhem maar niet om een lokaal gemaakt product. Onze imitatie is gemaakt in het nabije oosten door de kruisvaarders en waarschijnlijk door een kruisvaarder gebruikt voor het maken van een muntspeld en mee naar Bergen op Zoom genomen. Het namaken van munten van de Ayyubiden door de kruisvaarders was vooral in de eerste helft van de 13^e eeuw populair. In 1250 heeft de paus een verbod uitgevaardigd op de verdere aanmaak van dit soort munten, ze waren immers van de heidenen en stonden vol met Arabische religieuze teksten. Nieuwe munten moesten een kruisje, de christelijke jaartelling en de geloofsbelijdenis (maar dan in het Arabisch) dragen. De dynastie van de Ayyubiden werd gesticht door Al Salhi Al-Din, beter bekend als Saladin, een Koerdische leider uit Tikrit. De Ayyubiden regeerden van 1171 tot 1260 over een groot gebied in het Midden-Oosten. Saladin versloeg verpletterend de kruisvaarders in 1187.

Het is voor zover wij weten de eerste keer dat er een dirhem van de kruisvaarders, welke al dan niet tot muntfibula verwerkt is, gevonden is in Nederland.

Gepubliceerd in de nieuwsbrief Archeologie en Monumenten nr. 33 van september 2006 van de Stichting In den Scherminckel te Bergen op Zoom

2 reacties

GESPEN

door Alexander van der Kallen publicaties

GESPEN

De gesp zoals we die nu kennen is primair een Romeinse uitvinding. Zij waren de eersten die gebruik maakten van een beugel met een angel dat door een gaatje in een riem diende te worden gestoken. Het waren echter de Kelten die voor het eerst objecten gingen gebruiken voor het sluiten van kleding in een andere vorm dan de fibula.

Iedereen is waarschijnlijk wel bekend met de grote hoeveelheden gouden voorwerpen die door de, hoofdzakelijk op het Ierse eiland wonende, Keltische volkeren zijn gemaakt. Deze worden gevonden in grote schatvondsten van soms wel honderden voorwerpen bij elkaar. Meestal bestaan dergelijke vondsten hoofdzakelijk uit arm- en nekbanden. Een enkele maal zitten er in deze schatvondsten ook voorwerpen die enigszins lijken op armbanden maar daar eigenlijk veel te plat voor zijn of een veel te grote opening hebben waardoor deze nooit op de arm zou kunnen blijven hangen. Ze bestaan uit een brede lage boog uitlopend in een schelp aan iedere zijde. De bogen zijn massief gegoten, de schelpen bestaan uit een zeer dun plaatje goud.

Keltische “dress fastener”

De totale lengte varieert tussen de 15 en 25 cm. Het idee is dat deze objecten gebruikt werden voor het sluiten van kleding. De twee brede schelpen een weerszijden van de boog werden door een gat in de kleding gestoken. Op een zelfde manier als een knoop in een knoopsgat. Op die manier kon een kledingstuk tot op zekere hoogte worden gesloten afhankelijk van de afstand tussen de twee schelpen. Een goede Nederlandse naam voor deze voorwerpen is er niet, maar de Britten noemen dit een “dress fastener”. Mocht je ooit in Dublin op vakantie zijn ga dan beslist langs het National Museum of History and Archeology voor een schitterende collectie waarin zich ook diverse van deze dress fasteners bevinden.

De oorsprong van het woord gesp is niet exact bekend. De Engelse benaming is buckle. Dit is afkomstig van het Latijnse woord Buccala wat wangband of vizier betekent. Dit verklaart waarschijnlijk waarom de gesp onder de Romeinen een militaire oorsprong heeft. Zoals gezegd waren de Romeinen de eerste die de gesp gebruikten in de vorm zoals we die heden ten dage nog steeds kennen. Een gesp bestaat in feite uit slechts 2 onderdelen: de beugel (al dan niet met tussenstijl) en de angel.

In de Romeinse tijd heeft de gesp vooral een functionele functie. Het is dan ook de meest ideale manier om 2 riemen met elkaar te verbinden. Dat de gesp zijn oorsprong vindt in het militaire deel van de Romeinse cultuur is niet vreemd en is vooral te verklaren door de gebruikelijke kleding van een Romeinse soldaat in die tijd. Deze bestond uit vele verschillende delen welke met leren riemen door middel van gespen met elkaar werden verbonden.

Vroege Romeinse gespen hebben vaak een simpele rechthoekige vorm. Later ontwikkelen vooral de militaire exemplaren zich tot sierlijke vormen om aan het eind van de Romeinse tijd te zijn verworden tot rijk geornamenteerde objecten. Zie bijvoorbeeld de gesp hieronder. Let op de gestileerde paardenkoppen aan de basis van de angel?

In de periode na de Romeinse tijd zet deze trend zich voort. Gespen uit deze periode zijn zeer rijk versierd. Niet alleen de ovale of D-vormige beugel maar vooral ook de beslagplaat waarmee de gesp aan de riem was verbonden, waren voorzien van de nodige ornamentatie. Het meest voorkomende zijn afbeeldingen van dieren (paarden) maar ook mensen worden op dit soort gespen aangetroffen. In de vroege periode nog duidelijk herkenbaar maar later steeds meer gestileerd. Gespen waren vaak gemaakt van ijzer en koperlegeringen maar de rijken konden zich ijzeren gespen met zilver inlegwerk of gespen helemaal van zilver of goud met inlegwerk van emaille en edelstenen veroorloven. Het vakmanschap van de metaalbewerkers uit die tijd is lange tijd ongeëvenaard geweest. De gesp en vele beslagstukken op de riem was in de vroege middeleeuwen een echt statussymbool. Hierdoor was de functionaliteit van de gesp wel eens van ondergeschikt belang aan het uiterlijk.

Een van de mooiste en meeste bekende voorbeelden is toch wel de gesp welke is gevonden in het scheepsgraf in het Engelse Sutton Hoo. Deze werkelijk uitzonderlijk knap gemaakte gouden gesp uit ca. 625 na Chr. heeft waarschijnlijk toebehoord aan Koning Raedwald of East Anglia.

gouden gesp, ca. 625 n.Chr.

Aan het einde van de 10e eeuw laten we de grote en opzichtige gespen achter ons en vallen we terug op de wat simpelere kleine uitvoeringen met een ovale of D-vormige beugel. De beugel is nog wel vaak rijkelijk versierd, maar is niet meer te vergelijken met hun Merovingische en Karolingische voorgangers. De grote beslagplaat word vervangen door een veel kleiner exemplaar, soms gegraveerd met ingewikkelde dierfiguren of geometrische patronen. Uit zondering hierop vormen gespen uit het Franse Limoge. Deze gespen uit de late 12e en 13e eeuw hebben een grote brede beugel met tussenstijl en beslagplaat die bevestigd is aan de recht afgewerkte zijkant.

Allen zijn rijk geornamenteerd met emaille inlegwerk op de beugel. De vierkante beslagplaat is voorzien van verhoogde stilistische dier- of mensfiguren en ingelegd met emaille, voornamelijk in de kleuren rood en blauw. Het geheel was op het metaal nog eens verguld wat zorgde voor een zeer opvallend uiterlijk. Opvallend bij deze gespen is dat de angel en de beslagplaat aan verschillende delen van de beugel zijn bevestigd. Iets wat tot dat moment nog niet eerder werd gedaan. Dergelijke gespen zijn zeer zeldzaam en er is dan ook maar een handvol complete exemplaren bewaard gebleven.

In de 2e helft van de 13e eeuw wordt steeds minder gebruik gemaakt van emaille. Beslagplaten worden dan steeds meer alleen gegraveerd. Aan het einde van de 13e eeuw verdwijnen dit soort gespen geheel uit de archeologische contexten. In Bergen op zoom is op het terrein van de voormalige zeilmakerij van Ribbens in een kuil met laat 13e eeuws pottenbakkers afval een vierkante beslagplaat gevonden met daarop de gravering van een gekroonde M. Het geheel vertoont nog resten van vergulding. Omdat de gravering nogal kinderlijk aan doet is het niet met zekerheid te zeggen dat het hier om een stuk uit Limoge gaat. Mogelijk hebben we hier te maken met een lokaal product dat is gemaakt naar Frans voorbeeld.

De late middeleeuwen is een tijd waarin de gesp een grote vormevolutie doormaakt.
In de 14e eeuw komen gespen met een rechthoekige vorm, een ovale vorm, een ronde vorm en D-vormig naast elkaar voor. Ook de dubbel ovaal vorm (8-vormig) heeft zijn opkomst in de late 14e eeuw. Een onderscheid in vorm naar functie is niet echt te maken. De grootte van de gesp is natuurlijk wel deels bepalend voor de functie die de gesp zal hebben gehad. Een gespje van 1½ cm zal niet gebruikt zijn om de broekriem mee te sluiten. Op het Gouvernementsplein zijn bij het archeologisch onderzoek naar het pestkerkhof in 1999 diverse skeletten opgegraven waarbij op het bekken (onder de handen) een ronde gesp werd aangetroffen. Het is aannemelijk gezien de positie op het lichaam dat deze gebruikt zijn als gesp voor het sluiten van bijvoorbeeld een broekriem. We kunnen echter een symbolische functie niet uitsluiten.

Veruit de meeste lichamen werden gevonden met de handen over elkaar gevouwen ter hoogte van het kruis. Een logische plaats voor het aantreffen van een broekriemgesp.

Echter uit een niet nader onderzocht massagraf zijn met de metaaldetector nog 2 gespen geborgen. De handen van de overledenen waren naast het lichaam gepositioneerd. Onder iedere hand lag 1 gesp. Zijn de gespen doelbewust onder de handen van de overledenen geplaatst om ook in het hiernamaals een verbintenis met de nabestaanden te creëren of is de positie een toevalligheid? Er zijn immers genoeg skeletten opgegraven waarbij geen gespen zijn gevonden.

In de 14e eeuw zien we dat de angelrust (de plaats op de beugel waarop de angel rust) steeds vaker versierd word. In het begin is dit nog heel minimaal met enkele lijntjes of een verdiept stukje in de beugel waar de angel in valt. Maar naarmate we verder komen in de tijd en men ook de rest van de beugel meer gaat versieren worden de angelrusten steeds meer geprononceerd. Een mooi voorbeeld van een op een akker aan het Benedenbaantje gevonden dubbel ovaal gesp, die aan beide zijden van de beugel een angelrust in de vorm van D-gesp heeft, ziet u hier onder.

In de 16e eeuw wordt de simpele gesp, waarbij de angel bevestigd zit aan de beugel, geheel verdrongen door de gesp met tussenstijl. Dit model maakt in de periode tussen ca. 1450 en 1700 vele vormveranderingen door die voornamelijk kunnen worden toegeschreven aan de veranderende smaak van de gebruiker. De gesp wordt dus een echt modeartikel.

In de 17e eeuw vindt er sinds lange tijd een functionele vernieuwing plaats in het uiterlijk van de gesp. Aan de tussenstijl wordt om de angel een zogenaamde haakbeugel bevestigd. Het idee hierachter was dat de haakbeugel achter de riem gehaakt kon worden teneinde een betere bevestiging van de riem te bewerkstelligen. Om de haakbeugel goed te kunnen bevestigen werd de meegegoten tussenstijl vervangen door een secundair aangebrachte pin. Deze pin, meestal van ijzer, stelde de gebruiker in staat om het soort haakbeugel aan de gesp te variëren. Omdat ijzer in de bodem snel wegroest worden er vaak 17e en 18e eeuwse gespen gevonden waarvan de tussenstijl ontbreekt. Alleen de beugel is dan bewaard gebleven.

In de 18e eeuw zien we de schoengesp, welke gebruikt werd om de leren riempjes van de schoen aan elkaar te verbinden, steeds groter worden. Schoenen zijn inmiddels zodanig gemaakt dat de gesp eigenlijk zijn functie verliest, maar toch blijft hij op de schoen bevestigd zitten. Kijk maar eens naar oude 18e eeuwse schilderijen met afbeeldingen van rijkere personen. Zij hebben vaak grote zilveren gespen op de schoenen. Ook hogere militaire of marine officieren hebben dergelijke gespen op de schoenen.

In de schatvondst, die in 2003 door twee bouwvakkers werd gedaan op het Ribbens terrein aan de Rijtuigweg, zaten ook een viertal van dergelijke zilveren schoengespen.

In de 19e en 20e eeuw verwordt de gesp weer tot een alledaags gebruiksvoorwerp.

In vroeger tijden werden de gespen vooral gemaakt van metaal, maar ook hout en been werden gebruikt. In een enkel geval werd zelfs gebruik gemaakt van bergkristal voor de beugel.

Tegenwoordig wordt de metalen gesp steeds meer verdrongen door de plastic veiligheidssluiting. Zal deze de gesp ooit helemaal gaan vervangen en komt er hiermee een eind aan een product dat meer dan 2000 jaar stand heeft gehouden? We zullen het zien…

Gepubliceerd in de nieuwsbrief Archeologie en Monumenten nr. 36 van juni 2007 van de Stichting In den Scherminckel te Bergen op Zoom