Karolingisch | Archeologie Bergen op Zoom

OKTOBER 2014

door Alexander van der Kallen 2014, ARCH NIEUWS

OKTOBER 2014

Heilige tunnel in Mexico
Archeologen hebben 50.000 rituele objecten geborgen uit een tunnel onder een prehistorische Mexicaanse tempel. De onderzoekers vonden ook drie kamers, waarin mogelijk koninklijke tombes verborgen liggen. De tunnel werd dertien jaar geleden ontdekt, 18 meter onder de tempel van de verwoeste stad Teotihuacan, op vijftig kilometer van Mexico-Stad. In de oudheid woonden er zo’n 100.000 mensen, maar Teotihuacan liep leeg door de opkomst van de Azteken in de 14de eeuw.
Lees verder: https://nos.nl en https://www.nu.nl

Wilhelmietenklooster
Tijdens graafwerken op de terreinen van de Sint-Maartens Bovenschool in Beveren (België) kwamen onlangs restanten aan het licht van het voormalige Wilhelmietenklooster, dat tot de 18de eeuw op deze locatie heeft gestaan. De Archeologische Dienst Waasland (ADW) vond bij de controle van deze toevalsvondst ook aanwijzingen voor de aanwezigheid van waterputten. Sinds vorige week worden de archeologische resten onderzocht door een terreinequipe van het agentschap Onroerend Erfgoed. De drie waterputten waren in de bodem ingegraven tot op grondwaterniveau.
Lees verder: https://www.archeonet.be

Bronzen riem van strijder
Archeologen hebben bij opgravingen ten noordoosten van de stad Dobrich (Bulgarije) delen gevonden van een bronzen riem. Dit is de eerste keer dat een dergelijke vondst in Bulgarije is gedaan. De riem is weliswaar in stukken, maar wel compleet en heeft toebehoord aan een soldaat met een middelrang. De riem is gedecoreerd met florale motieven.
Lees verder: https://www.novinite.com

Nederlands schreepswrak bij Trinidad en Tobago
Maritieme archeologen hebben bij Trinidad en Tobago een Nederlands scheepswrak uit 1677 gevonden. Het schip, Het Huis de Kreuningen, verging in 1677 bij een zeeslag tegen de Fransen. In deze zeeslag vergingen 16 schepen. Rond het schip zijn veel waardevolle vondsten gedaan. De archeologen spreken van een ‘schatkamer aan vondsten’, zoals kanonnen, aardewerk, tabakspijpen en Leidse bakstenen.
Lees verder: https://today.uconn.edu

Mens en Neanderthaler kruisten niet meer dan 60.000 jaar geleden
Door het ontrafelen van het oudste stukje menselijk DNA kan een moment aangegeven worden wanneer de moderne mens mixte met de Neanderthaler: niet meer dan 60.000 jaar geleden. Dat schrijven evolutionair antropologen van het Duitse Max Planck-instituut deze week in het tijdschrift Nature. Een stukje dijbeen dat bij toeval in 2008 gevonden werd aan de oevers van een rivier in Siberië, is van een man die ongeveer 45.000 jaar geleden overleed. Uit een beetje collageen, het bindweefsel in het lichaam van mens en dier, uit het oude bot, kon de erfelijke informatie van de Homo sapiens afgelezen worden. Er bleken sporen van DNA van de Neanderthaler in te zitten.
Lees verder: https://www.nu.nl

Buste van Heracles
Bij opgravingen in Kibyra (Turkije) hebben archeologen een buste van Hercales gevonden uit de tweede eeuw. Het voorste deel van de buste bevat de afbeelding van een leeuw. De afbeelding vertegenwoordigt macht. De vondst is belangrijk, omdat niet eerder een dergelijke buste is gevonden in Turkije.
Lees verder: https://www.hurriyetdailynews.com

Tempel
In de Oekraïne zijn de overblijfselen gevonden van een 6000 jaar oude tempel. Er werden ook op mensen lijkende beeldjes gevonden en de restant van geofferde dieren. De tempel is ongeveer 60 x 20 meter groot en had twee verdiepingen, gebouwd van hout en klei. De bovenste verdieping was verdeeld in vijf kamers. In de tempel werden acht platformen gevonden, gemaakt van klei, die vermoedelijk gebruikt werden als altaren.
Lees verder: https://www.livescience.com

Bedrijventerrein
Duitse archeologen hebben bij opgravingen op Sicilië het grootste bedrijventerrein uit de oudheid gevonden. Het gebied is ongeveer 1.000 meter groot en er zijn 80 ovens voor de productie van aardewerk gevonden. De grootste oven heeft een doorsnede van 5,5 meter.

Lees verder: https://news.discovery.com

Gouden en zilveren voorwerpen uit Noormannentijd
Een gepensioneerde zakenman heeft in Schotland honderd gouden en zilveren voorwerpen uit de tijd van de Noormannen gevonden. De objecten zijn meer dan duizend jaar oud. Deskundigen spreken van een van de belangrijkste vondsten op dit gebied in de geschiedenis van Schotland. Derek McLennan vond de voorwerpen toen hij met een metaaldetector zocht in een akker in Dumfriesshire in het zuidwesten van Schotland. Onder de voorwerpen is een zilveren kruis dat vermoedelijk uit de 9e of 10e eeuw stamt. Ook is er een zilveren pot die in West-Europa is vervaardigd en die waarschijnlijk al honderd jaar oud was toen hij werd begraven.
Lees verder: https://www.nu.nl

Beste afbeelding van Alexander de Grote?
In het noorden van Griekenland is een imposant mozaïek opgegraven dat wel eens de beste afbeelding van Alexander de Grote kan bevatten als jonge man. Dit is een nieuwe interpretatie van het mozaïek met de afbeelding van de ontvoering van Persephone. Persephone was de godin van het Dodenrijk en werd ontvoerd toen ze bloemen plukte in het veld. Hades (Pluto), de god van de onderwereld en heerser over de doden, kwam met paard en wagen op uit een kloof in de schoot van de aarde en trok haar op zijn wagen. Persephone riep om hulp, maar het mocht niet baten: ze verdween met hem in de duisternis.
Lees verder: https://news.discovery.com

2200 jaar oude strijdwagen
Bij opgravingen in Leicestershire (UK) hebben studenten van het archeologie departement van de Universiteit van Leicester de restanten gevonden van een strijdwagen uit de 2e of 3e eeuw v.Chr. Er zijn armaturen van de strijdwagen gevonden en andere werktuigen, zoals een roskam en gereedschap dat waarschijnlijk werd gebruikt bij de verzorging van de hoeven. Vermoedelijk zijn de voorwerpen begraven als offer, want bovenop de gevonden voorwerpen lag een laag as, hetgeen op een verbrandingsoffer wijst.
Lees verder: https://www.eurekalert.org

Vikingschat
Een 47-jarige man met een metaaldetector heeft één van de meest belangrijke Vikingschat in zuidwest Schotland gevonden. Het begon met de vondst van een armring met een Vikingpatroon. Daarna hebben de man en een archeoloog meer dan 100 objecten gevonden, inclusief een zilveren kruis en een Karolingische pot compleet met deksel. De schatvondst dateert uit de 9e of 10e eeuw en de waarde wordt op één miljoen Engelse ponden geschat.
Lees verder: https://www.thetimes.co.uk

Romeins scheepswrak
Archeologen hebben de afgelopen weken met behulp van de modernste apparatuur een Romeins scheepswrak voor de kust van Griekenland en de zeebodem eromheen in kaart gebracht. Duikers haalden onder meer een bronzen speer, die waarschijnlijk ooit deel uitmaakte van een groter standbeeld, naar de oppervlakte. Het wrak, dat stamt uit de eerste eeuw voor Christus.
Lees verder: https://www.nu.nl

Paleis Bronstijd
Vlakbij Murcia (Spanje) hebben archeologen de restanten gevonden van een paleis van wellicht vierduizend jaar oud. Ook zijn een zilveren diadeem, vier gouden en zilveren oorringen en een met zilver beslagen kopje gevonden. Het paleis stond bovenop een verhoogd plateau, waardoor men goed de omgeving in de gaten kon houden. Het paleis bestaat uit een half met vuurplaats en een podium en meerdere vertrekken.
Lees verder: https://www.nu.nl

Afbeelding van Romeinse godin Brigantia
In South Shields (UK) hebben archeologen een klein Romeins beeldje gevonden van het hoofd van de Romeinse godin Brigantia. Op het beeldje zijn sporen gevonden van roze en rode verf. Het beeldje is meer dan 1800 jaar oud. Brigantia was de beschermgodin van de machtige Britse stam van de Briganten en ze was de godin van het landleven en de rivieren en beschermster van de kuddes.
Lees verder: https://www.dailymail.co.uk

Prehistorische rotstekeningen Indonesië mogelijk oudste ooit
Prehistorische rotstekeningen in Indonesië zijn mogelijk de oudste vorm van kunst ooit gevonden. Dat schrijven wetenschappers in een gepubliceerd rapport in Nature. Al in de jaren vijftig van de vorige eeuw vonden archeologen de afdrukken van handen in een kalksteengrot op het eiland Celebes. Maar de tekeningen blijken nu veel ouder dan gedacht. Sommige afdrukken zijn zeker 40.000 jaar oud, waarschijnlijk ouder dan rotstekeningen in Spaanse grotten, die voorheen waren bestempeld als oudste kunstuiting van mensen. De vondst is een aanwijzing dat er mogelijk nog veel oudere kunst te vinden is in het oosten. Ook zou het beteken dat Europeanen niet speciaal waren in het maken van oeroude rotstekeningen. De schilderingen bevatten twaalf afdrukken van menselijke handen en twee grote dierenafbeeldingen. De oudste afdruk bleek minimaal 39.900 jaar oud, 2.000 jaar ouder dan de oudste Europese handafdrukken. Een afbeelding van een hertzwijn zou zo’n 35.400 jaar oud zijn.

Lees verder: https://www.nu.nl

Zeldzaam mes uit de Bronstijd
In Rødby (Denemarken) is een zeldzaam mes gevonden uit de Bronstijd. Het mes is van vuursteen, maar het opmerkelijke is dat het is gezet in een houten handvat. Het mes is minstens drieduizend jaar oud. Het is de eerste keer dat een dergelijk mes in Denemarken werd gevonden.
Lees verder: https://cphpost.dk

Belangrijke Inca vondst
Archeologen in Peru hebben belangrijke resten gevonden van het belangrijke administratieve centrum van de Inca’s in Hatun Xauxa. Er is ook een begraafplaats gevonden en restanten van een muur met sporen van rode verf.
Lees verder: https://www.globalpost.com

Falcontinnenklooster
Archeologische opgravingen aan de Oudeleeuwenrui in Antwerpen hebben sporen aan het licht gebracht van het klooster van de Falcontinnen, een laatmiddeleeuwse toren en brouwerij de Twee Oude Leeuwen. De geschiedenis van de site wordt grotendeels bepaald door het klooster van de Falcontinnen. De Italiaanse edelman Falco De Lampagne bouwde hier in 1346 een gasthuis ter ere van de Heilige Ursula en de Elfduizend maagden. In de 15de eeuw kende het klooster een sterke groei en in de 16de eeuw nam het bijna het volledige bouwblok in tussen Falconplein, Oudeleeuwenrui, Generaal Belliardstraat en Falconrui. Na de sluiting van het klooster werd het in 1792 omgevormd tot militair hospitaal, dat kort nadien evenwel in vlammen opging.
Lees verder: https://www.archeonet.be

Scheepswrak
Voor de kust van Takashima (Japan) is een meer dan 700 oud scheepswrak gevonden. Het scheepswrak maakte hoogstwaarschijnlijk deel uit van de invasievloot van Mongolië, die in een tyfoon ter ziele ging. De Mongoolse invasies van Japan zijn twee grote militaire invasies uit respectievelijk 1274 en 1281, waarbij de Mongolen onder leiding van Koeblai Khan probeerden Japan te veroveren. Hoewel zij hier beide keren niet in slaagden, zijn de invasies wel van historisch belang. De uitbreiding van het Mongoolse Rijk was aan haar einde gekomen en de Japanse overwinning vormt een mijlpaal in de geschiedenis van Japan. Die overwinning van de Japanners was deels toe te schrijven aan natuurrampen waar de Mongolen mee te kampen kregen.
Lees verder: https://ajw.asahi.com

Archeologieplatform van start gegaan
Met het thema ‘zichtbaar en beleefbaar maken van archeologie’ is onlangs het Archeologieplatform officieel van start gegaan. Met dit nieuwe initiatief wil de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een podium bieden voor het delen van actuele kennis, opvattingen en nieuwe inzichten op het gebied van archeologie en het agenderen en stimuleren van discussie tussen en met partners in het bestel. De huidige lezingen Nationale Onderzoeksagenda Archeologie maken onderdeel uit van het Archeologieplatform. Kennisuitwisseling binnen het archeologische werkveld is essentieel om de zorg voor archeologisch erfgoed te bevorderen en stimuleren.
Lees verder: https://www.cultureelerfgoed.nl

Gemummificeerde foetus
In l’Aquila in Italië hebben wetenschappers een 29 weken oude foetus ontdekt. De ongeboren baby werd mogelijk begraven in de 19e eeuw. De foetus werd samen met tientallen andere mummies gevonden in een ondergrondse kamer van een kerk. Door een aardbeving in 2009 stortten gebouwen in waaronder deel deel van de St. John-kerk. Hierdoor werden ondergrondse kamers met mummies blootgelegd. De 29 weken oude foetus was één van de mummies. Wetenschappers hebben de foetus onderzocht en gezien dat er allerlei botten door elkaar lagen. De schedel was op verschillende plaatsen doorgesneden en lag bovendien los van de ruggenwervel. Vermoedelijk is de foetus in de baarmoeder aan stukken gesneden.

Lees verder: https://news.discovery.com

Geen reacties

JUNI 2013

door Alexander van der Kallen 2013, ARCH NIEUWS

JUNI 2013

19 monumenten
De onlangs ontdekte 19 monumenten uit de Maya stad Chactun in het zuidoosten van Campeche kunnen archeologen van nieuwe gegevens voorzien over de inwoners van deze regio, waarover tot nu toe weinig bekend is.
Lees verder: https://www.artdaily.org

Karolingische muntschat
In 2009 werd voor natuurontwikkeling in het Bossche Broek een terrein afgeplagd. Een oplettende amateurarcheoloog, Michel van Malsen, vond daarbij met zijn metaaldetector een aantal kleine zilveren muntjes. Uiteindelijk wist hij 16 complete en 6 fragmenten van muntjes te verzamelen. Na het schoonmaken bleek het te gaan om een kleine muntschat uit de Karolingische tijd. Een bijzondere vondst! Het zijn kleine zilveren muntjes, zogenaamde penningen en obolen (ter waarde van een halve penning). Sommige muntjes zijn enige tijd in omloop geweest. Hierdoor zijn er in de muntschat munten van verschillende keizers en koningen aanwezig: Lodewijk de Vrome (keizer van het Karolingische rijk, 814 – 840), Pippijn II (koning van Aquitanië, 839-852) en Lotharius I (keizer van het Karolingische rijk, 840-855).
Lees verder: https://www.thuisinhetnieuws.nl

Eerste niet geplunderde tombe van de Wari
Het was een verbazingwekkende ontdekking in Peru: de eerste niet geplunderde koninklijke tombe van de Wari, een samenleving uit de periode tussen 700 en 1000 AD. De tombe was gevuld met kostbare gouden en zilveren voorwerpen. Het archeologische team hield hun ontdekking maanden geheim en daardoor verzamelden zij meer dan duizenden voorwerpen, inclusief gouden en zilveren sieraden, bronzen bijlen, gouden gereedschappen en de overblijfselen van drie Wari Koninginnen en 60 andere mensen, waarvan sommige vermoedelijk menselijke offers waren.
Lees verder: https://news.nationalgeographic.com en https://www.peruviantimes.com

Deel van een Romeinse weg
Bij de aanleg van drainagepijpen in Israel werd een deel van een Romeinse weg gevonden. Het is een goed bewaard gebleven deel van de weg die liep van Jaffa naar Jeruzalem uit de 2e – 4e eeuw. De weg was bijna acht meter breed en was gebouwd van grote platte stenen. Sommige plaatsen waren flink uitgesleten, wat er op wijst dat er intensief gebruik werd gemaakt van de weg. Ook werden er in de Romeinse tijd een aantal reparaties aan de weg uitgevoerd.
Lees verder: https://www.jewishpress.com

Badhuis
In de provincie Aegean (Turkije) hebben archeologen de overblijfselen gevonden van een 1500 jaar oud Turks badhuis met een ronde architectuur. Er werd nog een badhuis gevonden met een thermale structuur.
Lees verder: https://www.hurriyetdailynews.com

Resten nederzetting
In Tel El-Yahoud (Egypte) hebben archeologen de resten gevonden van een stad die dateert uit de periode 2000 – 1700 v.Chr. Er zijn resten gevonden van huizen, koninklijke paleizen, een vier meter hoog fort en een necropolis. Ook werden lampen amuletten, aardewerk en vloertegels gevonden die ooit het paleis van de Koningen Meneptah en Ramses II versierden.
Lees verder: https://english.ahram.org.eg

Grote stad van de Maya’s ontdekt
Een archeologisch team heeft een Maya stad ontdekt in het zuidoosten van het Campeche gebied in Mexico. De archeologen menen dat de ontdekte stad het centrum was van de regio tussen de jaren 600 en 900. De grootte van de site is meer dan 22 hectaren.
Lees verder: https://www.pasthorizonspr.com

Stad in de jungle ontdekt dankzij lasertechniek
In de jungle van Cambodja is een 1200 jaar oude stad ontdekt, genaam Mahendraparvata. De stad ligt op een berg in de buurt van het tempelcomplex Angkor Wat. De ontdekte stad is 350 jaar ouder dan Angkor Wat. Met behulp van een systeem met lasertechniek werd zeven dagen vanuit de lucht met een helikopter onderzoek gedaan. Na die week kwamen er duidelijke patronen naar voren die een complete stad met wegen en kanalen lieten zien.
Lees verder: https://www.nbcnews.com

Grafsteen van de eerste inwoner van Oxfordshire
In Oxfordshire (UK) is de grafsteen gevonden van de Romeinse soldaar Lucius Valerius Geminus. Geminus was afkomstig uit de Italiaanse Alpen en heeft zich vermoedelijk in de buurt van het huidige Straatsburg bij het Romeinse leger gevoegd en maakte de mislukte invasie van Germanië mee. Omdat de grafsteen deels beschadigd is, is de leeftijd van Lucius moeilijk te achterhalen.
Lees verder: https://www.bbc.co.uk

Romeins fort en nederzetting
Vlakbij de kustplaats Maryport (UK) heeft op het eind van de 19e eeuw een amateur archeoloog de overblijfselen gevonden van een Romeins fort. Onder de vondsten bevonden zich 22 stenen altaren met op sommige inscripties. Nu zijn een team van archeologen en vrijwilligers teruggekeerd naar de plaats waar de altaren werden gevonden en ontdekten meer gegevens over het fort, de nederzetting en het leven van de militaire officieren en soldaten.
Lees verder: https://popular-archaeology.com

Zwaard uit de Vecht
Bij de baggerwerkzaamheden in de Vecht komen wel eens historische vondsten boven water, zoals dit keer een heel oud zwaard. Het zwaard dateert uit de negende eeuw. Dat meldt waterbeheerder Waternet. Deze vroegmiddeleeuwse Spatha: een stalen slagzwaard uit ongeveer 800 na Christus, is de meest bijzondere vondst. Een dergelijk zwaard werd alleen gedragen door mannen van hoge rang met status en macht. De kling is gesmeed uit verschillende lagen ijzer, wat een soort staal vormt met mooie patronen. Een dergelijke smeedtechniek is voor Samoerai zwaarden toegepast.
Lees verder: https://www.archeonet.be en https://gemeente-maarssen.citysite.nl

Pottenbakkerswijk
Op de terreinen van de VIIO Humaniora aan de Sint-Truidersteenweg in Tongeren (België) hebben archeologen en studenten een historische pottenbakkerswijk blootgelegd. De vondst zou zo’n 1.900 à 2.000 jaar oud zijn. ‘Het is een unieke vondst en archeologen zoeken al generaties lang naar zo’n wijk’, klinkt het. Het terrein is drieduizend vierkante meter groot en in de gevonden wijk werden in het Romeinse tijdperk enkel aarden potten gebakken. ‘We stootten op drie ovens, een opslagkelder en afvalkuilen.
Lees verder: https://www.nieuwsblad.be

Tombes met krijgers
Bij de aanleg van een snelweg in het zuid-oosten van Servië zijn 2500 jaar oude tombes gevonden. In de tombes werden skeletten aangetroffen van krijgers, die begraven zijn met speren, dolken en verschillende bronzen ornamenten.
Lees verder: https://www.ansamed.info

Neanderthaler met botkanker
Wetenschappers hebben voor de eerste keer een tumor in de botten van een Neanderthaler aangetroffen. De tumor zit op een rib en is zo’n 120.000 jaar oud. Dit maakt het de oudste tumor die ooit bij een mensachtige is ontdekt. Voor deze vondst waren de oudste bekende voorbeelden van botkanker ongeveer tussen de 1000 en 4000 jaar oud. De ontdekking is dus vrij bijzonder. Het laat zien dat zeker één Neanderthaler destijds aan botkanker leed, zo melden de onderzoekers.
Lees verder: https://popular-archaeology.com

Uniek gouden beeldje

Op het Deense eiland Bornholm is een uniek gouden beeldje gevonden van een naakte vrouw. Het beeldje is slechts 4,2 cm groot en weegt 3 gram. De vrouw heeft een lang en slank lichaam, het hoofd heeft een vooruitstekende kaak en gegraveerd haar.
Lees verder: https://sciencenordic.com

Middeleeuwse tongschraper
Rotterdammers uit de Middeleeuwen waren geen viespeuken, stinkerds of smeerpijpen. En dat ondanks het feit dat er toen geen riolering, douche of toilet waren. Dat blijkt uit de archeologische vondsten die zijn gedaan tijdens de bouw van de overdekte Markthal aan de Binnenrotte. Deze voorwerpen worden nu tentoongesteld in de Centrale Bibliotheek. Eén van de mooiste opgegraven voorwerpen is een toiletartikel die tegelijk tongschraper, oorlepel en tandenstoker is. Volgens stadsarcheoloog Arnold Carmiggelt gebruikt door de ijdele Rotterdammer: “Het geeft een beeld van de Middeleeuwen dat het niet alleen maar donker, vies en smerig was indertijd.”
Lees verder: https://www.rijnmond.nl

2.500 jaar oude tombes
In China zijn tombes gevonden van 2.500 jaar oud. Deze tombes waren zo neergelegd, met lijnen van zwarte stenen en witte stenen als zonnestralen, dat er vermoedelijk sprake was van een cultuur van zonaanbidding.
Lees verder: https://www.upi.com

Bronzen halsring
De 2800 jaar oude bronzen halsring die Klaas Harink vond in zijn weiland in Rouveen is mogelijk de belangrijkste archeologische vondst ooit in de regio. Harink vond de bijzondere ring op zijn land, in een net uitgegraven poel. De exacte vindplaats wil hij graag geheimhouden. De ring kwam terecht bij de Stichting Werkgroep Archeologie Regio Staphorst (SWARS). Vervolgens hebben archeologen en andere wetenschappers de ring onderzocht. Hun conclusie is dat het hier waarschijnlijk gaat om een grafvondst of offergift uit de vroege ijzertijd, ongeveer 800 jaar voor Christus. Om meer zekerheid te krijgen over de herkomst van de ring is aanvullend onderzoek aan de ring en op de vindplaats nodig.
Lees verder: https://www.rtvoost.nl

Acht prehistorische boten
In een buitenwijk van Peterborough (UK) is een vloot van 8 prehistorische schepen gevonden, waaronder één van negen meter lang. De schepen zijn meer dan 3.000 jaar geleden gezonken, waarschijnlijk met opzet.
Lees verder: https://www.pasthorizonspr.com

Vroegste bewijs van wijn maken
Een team van onderzoekers uit Frankrijk en de USA hebben bewijzen gevonden voor het maken van wijn. Tijdens onderzoek in het zuiden van Frankrijk vond het team Etruskische amforen en een persplatform. De amfoor dateert uit ongeveer 525 – 475 v.Chr. en werd onderzocht op resten van de inhoud. Het bleek te gaan om wijn.
Lees verder: https://popular-archaeology.com

Geen reacties

EEN BIJZONDERE MUNTSPELD ACHTER HET ENGELSE HUIS

door Alexander van der Kallen publicaties

EEN BIJZONDERE MUNTSPELD ACHTER HET ENGELSE HUIS

In de winter en het voorjaar van 2005 is er archeologisch onderzoek uitgevoerd op het terrein aan de Geweldigerstraat, waar voorheen Schildersbedrijf de Waal gevestigd was. Op het terrein zijn sporen uit allerlei tijden aan het licht gekomen, onder andere de resten van een vroeg 15^e eeuwse leerlooierij. Marco Vermunt zal in een van de komende nieuwsbrieven hier nog een artikel aan wijden. Eén vondst wil ik er nu reeds uitlichten.

In de tweede werkput kwam uit een 15^e eeuwse ophogingslaag een bijzondere vondst, namelijk een broche gemaakt van een koperen munt, een zogenaamde muntspeld. Dit is de eerste keer dat een dergelijk sieraad in Bergen op Zoom werd gevonden. Eerder is er wel een tinnen muntspeld uit de 14^e eeuw gevonden op het Gouvernementsplein. Deze was echter niet van een echte munt gemaakt.

Een muntspeld of muntfibula is een broche, die puur werd gebruikt als sieraad en dus niet, zoals zijn Romeinse tegenhanger, gebruikt werd om de kleding mee te sluiten.

In de Merovingische en Karolingische periode wordt er gesproken over pseudo-muntfibula’s omdat deze (meestal gouden) fibula’s waren vervaardigd naar voorbeeld van bestaande munten. Er zaten dus geen echte munten in verwerkt. In de 8^e en 9^e eeuw komen er onder andere via de Vikingen vele Arabische zilveren en gouden munten naar onze streken. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de muntschatten die op Wieringen zijn gevonden. Deze hoofdzakelijk zilveren munten zijn de eerste munten die op “grotere schaal” tot muntfibula werden vermaakt. De munten die toen in “Nederland” circuleerden, waren over het algemeen veel te klein om er een muntspeld van te maken. Het zal onder de Romeinen zeker ook gebeurd zijn, maar daar worden veel minder voorbeelden van gevonden.

Tot in de 12^e en 13^e eeuw worden Arabische munten tot muntfibula vermaakt. Wanneer in de 14^e eeuw de tinnen pelgrimsinsignes in opkomst zijn, verschijnen ook de eerste tinnen pseudo-muntfibula’s. In tegenstelling tot hun vroeg Middeleeuwse broertjes, lijken deze fibula’s veel sterker op de bestaande munten van die tijd. Een mooi voorbeeld is dit grote exemplaar in de vorm van een Engelse rozennobel gevonden te Sluis. Wat de betekenis achter het gebruik van muntspelden is, is niet exact bekend.

Muntspeld Rozennobel uit Sluis

In de vroege Middeleeuwen stond op de muntspeld vaak de afbeelding van een sterk gestilleerde kop, mogelijk overgenomen van de toen voorkomende munten met een al even gestilleerde kop van de (lokale) heerser.

In de volle en late Middeleeuwen zien we de muntspelden gemaakt van Arabische munten. Vermoedelijk hadden de muntspelden toen een puur decoratieve functie. Het is namelijk niet waarschijnlijk dat de munten gebruikt werden om wat er op de munten geschreven stond. Maar zeer weinig mensen zullen in deze streken in die tijd de Arabische taal machtig zijn geweest.

In de 19^e eeuw dacht de Franse grote verzamelaar van tinnen insignes, Arthur Forgeais, dat de drager van de muntspeld op die manier zijn politieke voorkeur en partijschap uitdroeg. Zo zou bijvoorbeeld de afbeelding van een Engelse nobele aangeven dat de drager loyaal was aan de Engelsen. Maar gezien de grote variaties in de voorkomende voorstellingen is dit niet waarschijnlijk. Ook is er wel eens gesuggereerd dat de spelden werden gebruikt om geldzakken met een bepaalde muntsoort te labelen. De meest waarschijnlijke reden is echter dat de spelden puur voor de sier gedragen werden.

In tegenstelling tot goud en zilver, was tin enigszins betaalbaar voor de arme Middeleeuwer. Op die manier kon hij zijn waarschijnlijk sobere kleding wat opsieren.

Nu weer even terug naar onze eigen vondst uit de Geweldigerstraat. Na ongeveer een jaar lang in spanning zitten, tot de reiniging en conservering van de muntspeld gereed was, hebben we hem eindelijk kunnen determineren. De hier gevonden muntspeld is gemaakt van een Arabische munt uit de 13^e eeuw. Het gaat om een imitatie van een dirhem van de Ayyubiden uit Damascus van Al Salih Ismail (1237-1245) met kalief Al Mustazim.

voorzijde muntspeld

achterzijde muntspeld

Muntfibula’s van Arabische munten worden in het noorden van Nederland en Duitsland wel vaker gevonden. We zien dan vooral de 8^e en 9^e eeuwse zilveren dirhems en de 12^e en 13^e eeuwse gouden dinars, waar muntspelden van gemaakt worden. Ook worden er daar muntfibula’s gevonden van lokaal nageslagen dinars van een zeer laag gehalte goud of messing, vaak met teksten in fantasie-arabisch.In Groningen is tijdens rioleringswerkzaamheden in 2001 een dergelijk exemplaar gevonden.

voorzijde muntspeld uit Groningen

achterzijde muntspeld uit Groningen

In het zuiden van Nederland worden ze eigenlijk niet gevonden. Dat maakt onze vondst natuurlijk speciaal.

Er is echter nog iets bijzonders met onze muntspeld aan de hand. Het gaat hier, zoals gezegd, om een imitatie van een dirhem maar niet om een lokaal gemaakt product. Onze imitatie is gemaakt in het nabije oosten door de kruisvaarders en waarschijnlijk door een kruisvaarder gebruikt voor het maken van een muntspeld en mee naar Bergen op Zoom genomen. Het namaken van munten van de Ayyubiden door de kruisvaarders was vooral in de eerste helft van de 13^e eeuw populair. In 1250 heeft de paus een verbod uitgevaardigd op de verdere aanmaak van dit soort munten, ze waren immers van de heidenen en stonden vol met Arabische religieuze teksten. Nieuwe munten moesten een kruisje, de christelijke jaartelling en de geloofsbelijdenis (maar dan in het Arabisch) dragen. De dynastie van de Ayyubiden werd gesticht door Al Salhi Al-Din, beter bekend als Saladin, een Koerdische leider uit Tikrit. De Ayyubiden regeerden van 1171 tot 1260 over een groot gebied in het Midden-Oosten. Saladin versloeg verpletterend de kruisvaarders in 1187.

Het is voor zover wij weten de eerste keer dat er een dirhem van de kruisvaarders, welke al dan niet tot muntfibula verwerkt is, gevonden is in Nederland.

Gepubliceerd in de nieuwsbrief Archeologie en Monumenten nr. 33 van september 2006 van de Stichting In den Scherminckel te Bergen op Zoom

2 reacties

GESPEN

door Alexander van der Kallen publicaties

GESPEN

De gesp zoals we die nu kennen is primair een Romeinse uitvinding. Zij waren de eersten die gebruik maakten van een beugel met een angel dat door een gaatje in een riem diende te worden gestoken. Het waren echter de Kelten die voor het eerst objecten gingen gebruiken voor het sluiten van kleding in een andere vorm dan de fibula.

Iedereen is waarschijnlijk wel bekend met de grote hoeveelheden gouden voorwerpen die door de, hoofdzakelijk op het Ierse eiland wonende, Keltische volkeren zijn gemaakt. Deze worden gevonden in grote schatvondsten van soms wel honderden voorwerpen bij elkaar. Meestal bestaan dergelijke vondsten hoofdzakelijk uit arm- en nekbanden. Een enkele maal zitten er in deze schatvondsten ook voorwerpen die enigszins lijken op armbanden maar daar eigenlijk veel te plat voor zijn of een veel te grote opening hebben waardoor deze nooit op de arm zou kunnen blijven hangen. Ze bestaan uit een brede lage boog uitlopend in een schelp aan iedere zijde. De bogen zijn massief gegoten, de schelpen bestaan uit een zeer dun plaatje goud.

Keltische “dress fastener”

De totale lengte varieert tussen de 15 en 25 cm. Het idee is dat deze objecten gebruikt werden voor het sluiten van kleding. De twee brede schelpen een weerszijden van de boog werden door een gat in de kleding gestoken. Op een zelfde manier als een knoop in een knoopsgat. Op die manier kon een kledingstuk tot op zekere hoogte worden gesloten afhankelijk van de afstand tussen de twee schelpen. Een goede Nederlandse naam voor deze voorwerpen is er niet, maar de Britten noemen dit een “dress fastener”. Mocht je ooit in Dublin op vakantie zijn ga dan beslist langs het National Museum of History and Archeology voor een schitterende collectie waarin zich ook diverse van deze dress fasteners bevinden.

De oorsprong van het woord gesp is niet exact bekend. De Engelse benaming is buckle. Dit is afkomstig van het Latijnse woord Buccala wat wangband of vizier betekent. Dit verklaart waarschijnlijk waarom de gesp onder de Romeinen een militaire oorsprong heeft. Zoals gezegd waren de Romeinen de eerste die de gesp gebruikten in de vorm zoals we die heden ten dage nog steeds kennen. Een gesp bestaat in feite uit slechts 2 onderdelen: de beugel (al dan niet met tussenstijl) en de angel.

In de Romeinse tijd heeft de gesp vooral een functionele functie. Het is dan ook de meest ideale manier om 2 riemen met elkaar te verbinden. Dat de gesp zijn oorsprong vindt in het militaire deel van de Romeinse cultuur is niet vreemd en is vooral te verklaren door de gebruikelijke kleding van een Romeinse soldaat in die tijd. Deze bestond uit vele verschillende delen welke met leren riemen door middel van gespen met elkaar werden verbonden.

Vroege Romeinse gespen hebben vaak een simpele rechthoekige vorm. Later ontwikkelen vooral de militaire exemplaren zich tot sierlijke vormen om aan het eind van de Romeinse tijd te zijn verworden tot rijk geornamenteerde objecten. Zie bijvoorbeeld de gesp hieronder. Let op de gestileerde paardenkoppen aan de basis van de angel?

In de periode na de Romeinse tijd zet deze trend zich voort. Gespen uit deze periode zijn zeer rijk versierd. Niet alleen de ovale of D-vormige beugel maar vooral ook de beslagplaat waarmee de gesp aan de riem was verbonden, waren voorzien van de nodige ornamentatie. Het meest voorkomende zijn afbeeldingen van dieren (paarden) maar ook mensen worden op dit soort gespen aangetroffen. In de vroege periode nog duidelijk herkenbaar maar later steeds meer gestileerd. Gespen waren vaak gemaakt van ijzer en koperlegeringen maar de rijken konden zich ijzeren gespen met zilver inlegwerk of gespen helemaal van zilver of goud met inlegwerk van emaille en edelstenen veroorloven. Het vakmanschap van de metaalbewerkers uit die tijd is lange tijd ongeëvenaard geweest. De gesp en vele beslagstukken op de riem was in de vroege middeleeuwen een echt statussymbool. Hierdoor was de functionaliteit van de gesp wel eens van ondergeschikt belang aan het uiterlijk.

Een van de mooiste en meeste bekende voorbeelden is toch wel de gesp welke is gevonden in het scheepsgraf in het Engelse Sutton Hoo. Deze werkelijk uitzonderlijk knap gemaakte gouden gesp uit ca. 625 na Chr. heeft waarschijnlijk toebehoord aan Koning Raedwald of East Anglia.

gouden gesp, ca. 625 n.Chr.

Aan het einde van de 10e eeuw laten we de grote en opzichtige gespen achter ons en vallen we terug op de wat simpelere kleine uitvoeringen met een ovale of D-vormige beugel. De beugel is nog wel vaak rijkelijk versierd, maar is niet meer te vergelijken met hun Merovingische en Karolingische voorgangers. De grote beslagplaat word vervangen door een veel kleiner exemplaar, soms gegraveerd met ingewikkelde dierfiguren of geometrische patronen. Uit zondering hierop vormen gespen uit het Franse Limoge. Deze gespen uit de late 12e en 13e eeuw hebben een grote brede beugel met tussenstijl en beslagplaat die bevestigd is aan de recht afgewerkte zijkant.

Allen zijn rijk geornamenteerd met emaille inlegwerk op de beugel. De vierkante beslagplaat is voorzien van verhoogde stilistische dier- of mensfiguren en ingelegd met emaille, voornamelijk in de kleuren rood en blauw. Het geheel was op het metaal nog eens verguld wat zorgde voor een zeer opvallend uiterlijk. Opvallend bij deze gespen is dat de angel en de beslagplaat aan verschillende delen van de beugel zijn bevestigd. Iets wat tot dat moment nog niet eerder werd gedaan. Dergelijke gespen zijn zeer zeldzaam en er is dan ook maar een handvol complete exemplaren bewaard gebleven.

In de 2e helft van de 13e eeuw wordt steeds minder gebruik gemaakt van emaille. Beslagplaten worden dan steeds meer alleen gegraveerd. Aan het einde van de 13e eeuw verdwijnen dit soort gespen geheel uit de archeologische contexten. In Bergen op zoom is op het terrein van de voormalige zeilmakerij van Ribbens in een kuil met laat 13e eeuws pottenbakkers afval een vierkante beslagplaat gevonden met daarop de gravering van een gekroonde M. Het geheel vertoont nog resten van vergulding. Omdat de gravering nogal kinderlijk aan doet is het niet met zekerheid te zeggen dat het hier om een stuk uit Limoge gaat. Mogelijk hebben we hier te maken met een lokaal product dat is gemaakt naar Frans voorbeeld.

De late middeleeuwen is een tijd waarin de gesp een grote vormevolutie doormaakt.
In de 14e eeuw komen gespen met een rechthoekige vorm, een ovale vorm, een ronde vorm en D-vormig naast elkaar voor. Ook de dubbel ovaal vorm (8-vormig) heeft zijn opkomst in de late 14e eeuw. Een onderscheid in vorm naar functie is niet echt te maken. De grootte van de gesp is natuurlijk wel deels bepalend voor de functie die de gesp zal hebben gehad. Een gespje van 1½ cm zal niet gebruikt zijn om de broekriem mee te sluiten. Op het Gouvernementsplein zijn bij het archeologisch onderzoek naar het pestkerkhof in 1999 diverse skeletten opgegraven waarbij op het bekken (onder de handen) een ronde gesp werd aangetroffen. Het is aannemelijk gezien de positie op het lichaam dat deze gebruikt zijn als gesp voor het sluiten van bijvoorbeeld een broekriem. We kunnen echter een symbolische functie niet uitsluiten.

Veruit de meeste lichamen werden gevonden met de handen over elkaar gevouwen ter hoogte van het kruis. Een logische plaats voor het aantreffen van een broekriemgesp.

Echter uit een niet nader onderzocht massagraf zijn met de metaaldetector nog 2 gespen geborgen. De handen van de overledenen waren naast het lichaam gepositioneerd. Onder iedere hand lag 1 gesp. Zijn de gespen doelbewust onder de handen van de overledenen geplaatst om ook in het hiernamaals een verbintenis met de nabestaanden te creëren of is de positie een toevalligheid? Er zijn immers genoeg skeletten opgegraven waarbij geen gespen zijn gevonden.

In de 14e eeuw zien we dat de angelrust (de plaats op de beugel waarop de angel rust) steeds vaker versierd word. In het begin is dit nog heel minimaal met enkele lijntjes of een verdiept stukje in de beugel waar de angel in valt. Maar naarmate we verder komen in de tijd en men ook de rest van de beugel meer gaat versieren worden de angelrusten steeds meer geprononceerd. Een mooi voorbeeld van een op een akker aan het Benedenbaantje gevonden dubbel ovaal gesp, die aan beide zijden van de beugel een angelrust in de vorm van D-gesp heeft, ziet u hier onder.

In de 16e eeuw wordt de simpele gesp, waarbij de angel bevestigd zit aan de beugel, geheel verdrongen door de gesp met tussenstijl. Dit model maakt in de periode tussen ca. 1450 en 1700 vele vormveranderingen door die voornamelijk kunnen worden toegeschreven aan de veranderende smaak van de gebruiker. De gesp wordt dus een echt modeartikel.

In de 17e eeuw vindt er sinds lange tijd een functionele vernieuwing plaats in het uiterlijk van de gesp. Aan de tussenstijl wordt om de angel een zogenaamde haakbeugel bevestigd. Het idee hierachter was dat de haakbeugel achter de riem gehaakt kon worden teneinde een betere bevestiging van de riem te bewerkstelligen. Om de haakbeugel goed te kunnen bevestigen werd de meegegoten tussenstijl vervangen door een secundair aangebrachte pin. Deze pin, meestal van ijzer, stelde de gebruiker in staat om het soort haakbeugel aan de gesp te variëren. Omdat ijzer in de bodem snel wegroest worden er vaak 17e en 18e eeuwse gespen gevonden waarvan de tussenstijl ontbreekt. Alleen de beugel is dan bewaard gebleven.

In de 18e eeuw zien we de schoengesp, welke gebruikt werd om de leren riempjes van de schoen aan elkaar te verbinden, steeds groter worden. Schoenen zijn inmiddels zodanig gemaakt dat de gesp eigenlijk zijn functie verliest, maar toch blijft hij op de schoen bevestigd zitten. Kijk maar eens naar oude 18e eeuwse schilderijen met afbeeldingen van rijkere personen. Zij hebben vaak grote zilveren gespen op de schoenen. Ook hogere militaire of marine officieren hebben dergelijke gespen op de schoenen.

In de schatvondst, die in 2003 door twee bouwvakkers werd gedaan op het Ribbens terrein aan de Rijtuigweg, zaten ook een viertal van dergelijke zilveren schoengespen.

In de 19e en 20e eeuw verwordt de gesp weer tot een alledaags gebruiksvoorwerp.

In vroeger tijden werden de gespen vooral gemaakt van metaal, maar ook hout en been werden gebruikt. In een enkel geval werd zelfs gebruik gemaakt van bergkristal voor de beugel.

Tegenwoordig wordt de metalen gesp steeds meer verdrongen door de plastic veiligheidssluiting. Zal deze de gesp ooit helemaal gaan vervangen en komt er hiermee een eind aan een product dat meer dan 2000 jaar stand heeft gehouden? We zullen het zien…

Gepubliceerd in de nieuwsbrief Archeologie en Monumenten nr. 36 van juni 2007 van de Stichting In den Scherminckel te Bergen op Zoom